🍀 Oude wijsheid en nieuwe wetenschap over het goede leven

Deze vijf dingen maken je gelukkiger.

Hoi, goedemorgen en welkom bij Transcend, mijn zondagse zoektocht naar zingeving en transcendentie. Wat verklaart de hang naar religie, mystiek en zingevingsvraagstukken die zo ingebakken zit in mensen? Als ik kijk naar mezelf en ook als ik luister naar veel anderen die ik hierover spreek, springt één element eruit: een diep verlangen naar heelheid. Uiteindelijk willen we bijna allemaal wel af van de existentiële eenzaamheid en de ervaring van afgescheidenheid van elkaar en de natuur die lijkt te horen bij het moderne leven.

🧠Positieve psychologie

Over dat verlangen naar heelheid zijn filosofische tradities volgeschreven, maar ook de moderne wetenschap wijst steeds meer in die richting - en biedt ook wat richtingaanwijzers over hoe je dat voor elkaar kunt krijgen. Marten de Vries, emeritus hoogleraar sociale psychiatrie aan Maastricht University, tipte me het boek dat hij en zes collega's net publiceerden over positieve psychologie, Creating the world we want to live in.

Ik las het in mijn vakantie. Een beetje studieboekachtig van opzet, maar goed leesbaar, en veel interessante inzichten over wat mensen nou écht gelukkig maakt, en een betekenisvol leven kan geven.

In een van de hoofdstukken staat een mooie, heldere samenvatting van wat er inmiddels uit de wetenschappelijke literatuur bekend is over de psychologische fundamenten van welzijn.

1. Je verbonden voelen met anderen. (“Wellbeing starts with we.”)

2. Een gevoel van autonomie hebben. (“Not only to have agency, but also be able to act in ways that you have chosen and are aligned with your values and intrinsic interests.”)

3. Het gevoel hebben dat je ergens competent in bent. (“We get a psychological boost from being able to do things well and experiencing progress.”)

4. Aandacht geven aan wat er goed gaat in je leven. (“Gratitude is a particularly powerful emotion.”)

5. Onderdeel uitmaken van iets dat groter is dan jijzelf. (“Having a sense of meaning is associated with higher life satisfaction, greater resilience, healthier aging, lower likelihood of depression […]”.)

Wat ik er mooi aan vind, is dat de bevindingen uit al deze studies het individuele integreren met het gezamenlijke én het transcendente: dat hebben we toch echt allemaal nodig om tot volledige bloei te komen.

En hoe dan? Ook daarover staat in het boek een puntige samenvatting van de beschikbare literatuur.

1. Open mind, mindful awareness. Veel van ons functioneren op de automatische piloot waardoor we veelal automatisch en impulsief reageren op wat er op ons afkomt. Dat kan anders, en mindfulness meditatie kan een handige manier zijn om dat te oefenen.

2. Open heart - kindness and compassion. Mensen die actief vriendelijkheid en compassie cultiveren, ervaren meetbaar betere relaties, betere samenwerkingen met anderen, en zullen vaker beslissingen nemen die het welzijn van iedereen bevorderen.

3. Clear thinking, informed appraisal. Dit draait om hoe we informatie evauleren in ons eigen hoofd. Doen we dat op basis van angsten, verhalen die we onszelf in ons hoofd vertellen, plannen die we in ons hoofd hebben voor de toekomst, of doen we dat op basis van de zuivere informatie die er binnenkomt? Dat laatste krijg je niet alleen rationeel en intellectueel voor elkaar, maar vergt ook de eerste twee punten van een open geest en een open hart. Heel zul je nooit alleen met je hoofd worden, daar heb je je hart en je gevoel ook bij nodig.

Bron: Vanessa King & Felicia Huppert, Creating the world we want to live in, hoofdstuk 1, Routledge, 2021

🌿Interbeing

Angel oak tree, Charleston, foto: Crafted Travel

Ik kwam laatst over dit thema ook al deze prachtige tekst tegen van de boeddhistische schrijver Thich Nhat Hanh over hoe alles met alles samenhangt, en eigenlijk allang één verbonden geheel vormt - als je maar anders leert kijken:

"If you are a poet, you will see clearly that there is a cloud floating in this sheet of paper. Without a cloud, there will be no rain; without rain, the trees cannot grow: and without trees, we cannot make paper. The cloud is essential for the paper to exist. If the cloud is not here, the sheet of paper cannot be here either. So we can say that the cloud and the paper inter-are.

"Interbeing" is a word that is not in the dictionary yet, but if we combine the prefix "inter" with the verb "to be", we have a new verb, inter-be. Without a cloud, we cannot have paper, so we can say that the cloud and the sheet of paper inter-are.

If we look into this sheet of paper even more deeply, we can see the sunshine in it. If the sunshine is not there, the forest cannot grow. In fact nothing can grow. Even we cannot grow without sunshine. And so, we know that the sunshine is also in this sheet of paper. The paper and the sunshine inter-are.

And if we continue to look we can see the logger who cut the tree and brought it to the mill to be transformed into paper. And we see the wheat. We know that the logger cannot exist without his daily bread, and therefore the wheat that became his bread is also in this sheet of paper.

And the logger's father and mother are in it too. When we look in this way we see that without all of these things, this sheet of paper cannot exist."

Mooi toch? Misschien dat we wat meer met die wijsheid zouden moeten doen?

🌌Transcend x Arminius

Dat is precies wat we gaan proberen met onze serie zondagmiddagen in Arminius in Rotterdam. Samen met documentairemaker Hans Busstra (o.a. VPRO Tegenlicht) spreek ik met pioniers, wetenschappers en kunstenaars over de oeroude kennis en gloednieuwe wetenschap over wat een goed en betekenisvol leven is.

Wat hebben Oosterse en inheemse tradities, het nieuwe onderzoek rondom psychedelische ervaringen, en recente inzichten uit de neurowetenschap, de positieve psychologie en de ecologie bijvoorbeeld met elkaar te maken?

Allemaal wijzen ze erop dat we geen afgescheiden individuen zijn maar diep verbonden organismes die afhankelijk zijn van het leven om ons heen. En ze suggereren dat de manier waarop wij normaal gesproken naar onszelf en de wereld kijken, mogelijk een soort hallucinatie is, een illusie misschien zelfs.

Allemaal leggen de nadruk op de positieve effecten in ons brein van een andere staat van bewustzijn. Allemaal tonen ze aan dat de manier waarop wij onszelf in het dagelijkse leven ervaren niet de hele realiteit is. En alledrie kunnen ze je blik op jouw plek in de natuur totaal op zijn kop zetten.

Zondag 14 november is de allereerste Transcend-middag in Arminius over deze fascinerende thema's.

Filmstill Maartje Nevejan

Met drie topsprekers:

Maartje Nevejan maakte de documentaire Descending the Mountain waarin de link tussen psychedelica en meditatie wordt onderzocht.

Descending the Mountain visualiseert met sprookjesachtige animatie en A.I.-kunst de mystieke ervaring die ons eraan herinnert hoezeer ons bewustzijn en de natuur met elkaar verbonden zijn.

Joost Breeksema (UMC Groningen) doet baanbrekend onderzoek naar de therapeutische werking van psychedelica in klinische behandelingen.

Neurowetenschapper Michiel van Elk (Universiteit Leiden) onderzoekt de relatie tussen psychedelica en mystieke ervaringen, en schreef daarover het uitstekende boek Een nuchtere kijk op psychedelica.

Uit de promotekst:

Een boek voor zowel psychonauten als sceptici. Het nuanceert wilde verhalen en ontkracht vooroordelen, laat zien wat we tot nu toe weten en wat we allemaal zouden moeten weten. Want hoewel er nog een lange weg te gaan is van illegale ayahuasca-ceremonies naar gereguleerde truffeltherapie: de opmars van psychedelica is niet meer te stoppen.

Wat zegt de wetenschap over de werking van psychedelica in ons brein, laat ons dat iets zien over de aard van de realiteit, onze connectie met de natuur, kan ‘trippen’ een nieuwe vorm van therapie worden? Zegt het misschien iets over die heelheid?

Als het goed is gaan we langs de randjes van wat de wetenschap ons kan vertellen over de grote vragen over leven en dood. Het gaat heel vet worden denk ik, want wat is een betere plek hiervoor dan een oude kerk zoals Arminius?

Wat zou jij van deze sprekers willen weten? Laat het achter in de comments 👇

Voor €12,50 kun je erbij zijn, in Arminius - of online als je om welke reden dan ook niet fysiek kunt of wilt komen (of iets tegen de coronapas hebt bijvoorbeeld). Kijk hier voor kaartjes en ook voor meer info over de andere Transcend-middagen, op 12 en 17 december.

Met veel dank aan Hans Kennepohl voor de organisatie.

💡Ideeën van lezers

Xavier van Leeuwe tipte me deze fantastische podcast van Ezra Klein met Richard Powers, de schrijver van het nieuwe boek Bewilderment, dat precies over deze thema’s van verbinding met jezelf, anderen en de natuur gaat.

Bewustzijnsonderzoeker Josella Stroo (UvA) geeft vanaf 1 november een cursus over de mysterieuze link tussen bewustzijn en kwantumfysica.

Carola Verschoor tipte me deze video met filosoof Peter Kingsley. Een mooie combinatie van mystiek en filosofie, en ik denk zelf dat hij terecht wijst op blinde vlekken in het mainstream westerse denken voor dit soort thema's.

Kim Wesselink tipte de Netflix-serie Midnight Mass. “Verwijst in S1:E4 naar 'wat gebeurt er als je dood gaat?' En in S1:E7 naar bewustzijn en nondualiteit, met verwijzingen naar neurowetenschap en kwantumfysica.”

Arend van Campen tipte deze documentaire over de grensverleggende, en controversiële, bioloog Lynn Margulis, die veel onderzoek deed naar symbiose en de diepe verbondenheid van al het leven.

Fijne zondag!