🌦️ Hoe kom je beter uit stress en ellende?

Weerbaarder uit deze coronatijd komen: hoe doe je dat?

🚨Foutje

Bij een zoektocht horen vergissingen, dus die zijn ook belangrijk om hier te delen. Ik beweerde in de vorige editie onterecht dat Yoga Nidra hetzelfde is als de Wim Hof-methode. Dat klopt niet. Dank aan iedereen die me erop wees.

🌧️ Leren lijden

“You need your pain. It is a message, and we must listen to that message.”

Johann Hari, Lost Connections.

Het is gewoon een kuttijd, en ik ben die hele pandemie natuurlijk liever kwijt dan rijk. Maar het is ook een confrontatie met een hoeveelheid verdriet, isolatie en ellende die voor veel mensen een totaal nieuwe ervaring is - voor mij in elk geval wel. Ook buiten corona om heb ik mijn portie het afgelopen jaar wel gehad, met een intens verdrietig sterfgeval en twee andere trieste gebeurtenissen in ons gezinsleven. Dat gaat je niet in de koude kleren zitten merk ik, en het is eerlijk gezegd een behoorlijke worsteling om het goed te verwerken met je dierbaren op afstand.

Ik krijg een kotsje in mijn mond van uitspraken als “when life gives you lemons, make lemonade”, maar tegelijkertijd lijkt me goed omgaan met lijden, verlies en verdriet misschien wel één van de belangrijkste vaardigheden om te hebben. Wellicht waren we dat door de doorgedraaide like-maatschappij te veel verleerd, waarvoor Vlaamse psychiaters zoals Damiaan Denys en Dirk De Wachter al langer waarschuwden. Leven betekent onvermijdelijk lijden. Verdriet en stress zijn geen psychische ziektes, maar een normaal onderdeel van het bestaan. Niet voor niets dat het lijden en de bevrijding ervan centraal staan in vrijwel alle religies en oude tradities.

• Gijs van der Sanden verloor al vroeg beide ouders en vraagt zich af, nu door corona en de maatregelen niemand volledig gespaard blijft: maakt deze tijd ons vertrouwder met verdriet?

🌦️Sterker door ellende

Als je de wetenschappelijke literatuur erbij pakt, valt vooral op hoe uitgebreid is beschreven dat mensen door trauma juist vaak groeien. Dat bedoel ik niet op een irritante, positiviteitsgoeroe-achtige manier, maar juist nuchter en evidence-based. Er is in diverse grote studies een positief verband gevonden tussen een traumatische gebeurtenis en:

1. Hogere waardering van het leven.

2. Betere relaties met anderen.

3. Nieuwe mogelijkheden in het leven.

4. Grotere persoonlijke kracht.

5. Spirituele verandering.

Dat schept vind ik ook hoop op maatschappelijk niveau: als we door deze ellende heen zijn, is er hoop op posttraumatische groei, op een zingevende manier, niet per se op een economische manier. Maar stress kan je ook mínder weerbaar maken, en je over de rand duwen. Kun je dat proces zelf proberen te beïnvloeden? (Zonder trouwens te suggereren dat het altijd een keuze is.)

🌥️Omgaan met tegenslag

De mooiste gesprekken over goed omgaan met tegenslag, had ik onlangs met Joyce de Ruiter (die door een zeldzame ziekte weet dat ze binnen een aantal jaar doof en blind zal zijn), Kayvan Kian (een McKinsey-adviseur die publiceert over zingeving) en Ryan Holiday (die zelfhulpboeken schrijft over de levensfilosofie van de stoïcijnen).

Zij komen op basis van doorleefde en doorlezen inzichten tot vier manieren om tegenslag om te zetten in weerbaarheid en veerkracht.

1. Zie waar je wél controle over hebt

   Joyce de Ruiter: „De belangrijkste les die ik heb geleerd is dat ik een keuze heb in hoe ik met de veranderingen in mijn leven omga. Ik heb geen controle over wat er gebeurt met mijn gezichtsvermogen en mijn gehoor. Maar ik kan wél veranderen hoe ik ermee omga.”

   Ryan Holiday wijst erop dat filosofen dit al eeuwen beschrijven. „Een cruciaal stoïcijns begrip is de ‘dichotomie van controle’. Die term beschrijft het belang van accepteren dat je niet alles onder controle hebt, zoals het grote wereldnieuws. Maar tegelijkertijd je met toewijding richten op waar je wél controle over hebt.”

   Kayvan Kian ziet bij veel van zijn cliënten (en bij zichzelf) de laatste tijd een diepe, existentiële zorg: „Soms lijkt het alsof níks hetzelfde blijft, alsof álles instabiel is. Maar dat is bijna nooit zo. Kijk vooral ook naar de dingen die niemand kan afpakken. Ben je creatief? Ondernemend? Zorgzaam? Richt je dan daarop.”

   Voor mij is dit één van de inzichten die het grootste verschil hebben gemaakt in de coronamaalstroom van het het afgelopen jaar: waar heb je invloed op en waar niet? In managementliteratuur heet dit je circle of influence.

2. Vind zingeving in tegenslag

   Voor De Ruiter was het een openbaring het verschil te leren tussen een zogeheten ‘fixed mindset’ en een ‘groei-mindset’. Bij een fixed mindset denk je dat je omgang met problemen een vaststaand gegeven is, omdat je nou eenmaal zo in elkaar zit. Bij een groei-mindset zie je tegenslag als mogelijkheid om te leren en te groeien.

   „Bij elke verandering stel ik me de vraag: wat kan ik hiervan leren?”, zegt ze. „Hoe kan ik zorgen dat ik er iets goeds mee doe? Ik zeg nadrukkelijk niet: geluk is een keuze, of ziekte is een gevecht dat je moet winnen, dat geloof ik totaal niet. Maar wel: ongeluk kun je benutten voor goede dingen.”

3. Oefen dankbaarheid

   „We raken waanzinnig snel gewend aan wat we hebben”, zegt Kian. „En we hebben vaak te weinig oog voor welke slechte dingen we níét hebben: ellende, pijn, ziekte.” Hij raadt daarom aan om actief dankbaarheid te oefenen, voor zowel de goede dingen in je leven als de afwezigheid van slechte dingen. Dat kan door het bijhouden van een dankboekje of een dagelijks gesprek met je partner bij het avondeten. „Als je dankbaarheid oefent in makkelijke tijden is het veel makkelijker om toe te passen in zwaardere tijden.”

4. Krijg helder wat essentieel is, en wat niet

   Boeddhisten noemen het upekkha, moslims aslama, de oude Grieken ataraxia. In het Nederlands betekent het stilte, verstilling, gelijkmatigheid van geest. „Onbeweeglijk zijn als de wereld om je heen draait”, zegt Ryan Holiday. „Rustig handelen. Alleen horen wat belangrijk is. Het is niet voor niets dat dit in zoveel culturen een deugd is.”

   Je kunt dat volgens hem doen door scherp te zijn op al die prikkels die je normaal gesproken afleiden van waar het echt om gaat. De wereldberoemde Britse neuroloog Oliver Sacks had boven zijn bureau een bord staan met heel groot de tekst NEE erop, om hem eraan te helpen herinneren om alleen ja te zeggen op wat essentieel is.

   Lees het hele artikel hier.

🌤️Ideeën van lezers

Greet Vonk schreef er met Anja Jongkind een heel boek over: Posttraumatische groei, Sterker door ellende. Zij wees me ook op wat we inmiddels weten uit de enorme literatuur over hoe stress je weerbaarder kan maken:

1. Ellende biedt ongekende groeimogelijkheden

“Door te weten dat je kunt groeien van ellende geef je jezelf een ander perspectief. Overigens zonder dat dat een happy de peppie verhaal wordt. Want ellende blijft ellende. Ook als je er uiteindelijk van groeit. Het groeiproces is een grote worstelpartij en dat is en wordt nooit fijn. Maar als het gelukt is om te groeien van je ellende krijgt het wel een ander label en kun je zonder emotionele lading terugkijken op de ellendige periode in je leven. Of zelfs met trots.”

2. Overgave

“Met mensen die verdriet, stress en verlies ervaren wordt vaak omgegaan alsof ze een aandoening hebben, alsof er iets met ze mis is. In het ergste geval plakken we er nog een DSM-label op en heet het opeens zelfs een ziekte.

Stress, verlies en verdriet is een normaal onderdeel van het leven. En ja, dat wil je het het liefste niet voelen omdat het niet fijn voelt. Ellende blijft ellende. Door het als normaal te beschouwen, hoe moeilijk dat ook, is geef je je over. En gek genoeg geeft dat een soort rust. Alsof je bent neergeslagen in een boksring en besluit om te blijven liggen en weer even krachten te verzamelen.”

3. Snappen wat ellende met je doet

“Ellende doet van alles met al je systemen. Zelfs bepaalde organen in je hoofd worden tijdelijk kleiner. Door beter te begrijpen wat er allemaal gebeurt maak je je er minder druk over. En dat helpt. Juist vechten werkt enorm contraproductief.”

4. Emoties moet je net als voedsel verteren

“Stel je eet een aantal broodjes en die verteren niet in je lijf. Dan verstopt de hele handel en als je dat lang genoeg volhoudt dan wordt je er ziek van. Zo gaat het ook met emoties. Letterlijk!”

5. Kijk naar je krachten in plaats van je klachten

“We zijn zo gewend om te kijken naar onze klachten en die te verminderen dat we de belangrijkste helft van het speelveld vergeten: krachten. Juist in tijden van ellende kunnen de echte krachten van mensen naar boven komen. Zet daar het schijnwerper op. Dat is een veel fijner perspectief en zorgt er bovendien ook nog voor dat je uiteindelijk sterker uit de strijd komt. Sterker door ellende dus.”

6. Voeding

“Wetenschappelijk alom bekend maar er wordt nog zo weinig mee gedaan. Orthomoleculaire voeding helpt je ook psychologisch beter voelen.”

[Disclaimer van Wouter: van orthomoleculair eten weet ik te weinig om het goed te kunnen wegen, maar er is in de wetenschap wel twijfel over het bewijs hiervoor.]

Een andere lezer, Mediahuis-collega Xavier van Leeuwe, had ook nog een mooie toevoeging. “Het blijft een kwestie van je steeds beter - maar ook continu - aanpassen aan wat zich aandient, waardoor je steeds beter omgaat met verlies en stress (meer focus op klimmen dan de top bereiken). Superinvesteerder en hyperkapitalist Ray Dalio schreef in zijn boek Principles iets als: ‘You keep on struggling from time to time, but I have learnt to love my struggles. Struggle well.’ Zelf blijf ik terugkomen op Taoïsme via allerlei omwegen zoals Aikido en Zen-training (nu doe ik Tao-training).” Xavier schreef met Matthijs van de Peppel het boek Mensenwerk, over weerbaarheid en wendbaarheid in organisaties.

Grafisch ontwerper Annita van Betuw bedacht het concept BoekDelen, een mooi vormgegeven boek om samen in te vullen in tijden van rouw en verlies. Dank aan Carola Verschoor voor de tip.

🔮Lezersvraag voor volgende editie

Volgende keer wil ik de vraag verkennen: waar worden mensen nou écht gelukkig van? En dus ook: waarvan denken we dat we gelukkig worden terwijl dat juist níét zo is. Wat is volgens jou de grootste misvatting over geluk?