🙇🏻Dat zeurende, lege kutgevoel van de pandemie

Over ruis, rust, kwijnen en de rehab intervention van de lockdowns.

Hoi, goedemorgen en welkom bij Transcend, mijn zondagse zoektocht naar zingeving en transcendentie. Deze week: welke levenslessen zijn er te trekken uit deze rare tijd?

Credit: Alina Sánchez

🌪️Hoe de ruis wegviel

Aan het begin van het afgelopen annus horribilis, merkte ik dat er ondanks corona een raar soort rust kwam in het leven. De lockdowns zijn vreselijk, maar zorgden er in elk geval wel voor dat het de burnout-maatschappij in één klap tot stilstand kwam. De ruis viel plots weg, en dat gaf een helderheid, focus en kalmte die ik in tijden niet had ervaren. Dat gevoel is al een tijdje aan het wegebben, maar volgens mij zitten er wel wat lessen in waaraan ik ook na de pandemie wat kan hebben.

Geluksonderzoekers maken onderscheid tussen twee soorten levensgeluk. De eerste is geluk in het leven: dat is het geluk dat je krijgt van zoveel mogelijk leuke activiteiten, fijne emoties, mooie gebeurtenissen, en van zo min mogelijk negatieve emoties en gebeurtenissen. Geluk in het leven is een optelsom waarbij je de slechte dingen aftrekt van de leuke dingen.

De tweede soort geluk is het geluk met je leven. Dat is hoe tevreden en vervuld je bent met het leven dat je leidt. Dat geluk komt van een dieper besef dat je leven zinvol en goed is. Dat geluk is veel moeilijker te kwantificeren.

Die twee soorten geluk hoeven niet per se samen te gaan: ouders van jonge kinderen kunnen bijvoorbeeld tegelijkertijd ongelukkig zijn ín hun leven vol slaapgebrek, maar zo zielsgelukkig mét hun leven dat ze nooit meer willen ruilen.

Geluk in je leven is een stuk moeilijker geworden in quarantaine. Geen bewegingsvrijheid, familiebezoeken, vrienden, terrassen, festivals, voetbalwedstrijden: dat is allemaal niet bepaald gunstig voor de optelsom. Maar voor de tevredenheid met je leven kan de quarantaine juist goed uitpakken.

Eén belangrijke reden: de quarantaine leert je te willen wat je hebt in plaats van te hebben wat je wilt. De maatregelen maken zo een einde aan een effect waarvan filosofen en geluksonderzoekers al eeuwen weten dat het mensen minder gelukkig maakt met hun leven: het Diderot-effect.

De Franse filosoof Denis Diderot had in de 18de eeuw een behoorlijke naam opgebouwd als schrijver, maar leefde een bescheiden leventje. Hij beschrijft in het essay ‘Treurdicht op mijn oude kamerjas’ hoe dat drastisch veranderde toen hij een cadeau kreeg waar hij in eerste instantie blij mee was: een scharlaken kamerjas. Een sjiek ding dat eigenlijk niet paste bij zijn simpele garderobe en inrichting. Zodra hij de jas aantrok werd hij ontevreden over de spullen die hij al had. Hij verving zijn oude rieten stoel voor een exemplaar van Marokkaans leer, zijn gammele bureau werd vervangen door een dure schrijftafel, gipsen beeldjes die hij van een vriend had gekregen moesten wijken voor een marmeren beeld van Venus, enzovoort. In het essay beklaagt hij zich over dat effect: „Over mijn oude kamerjas was ik de absolute heerser, maar de nieuwe heeft mij tot slaaf gemaakt.”

🙅Rehab intervention

In die zin stelde het virus en de massale angstreactie erop denk ik wel degelijk iets aan de kaak. Zoals de Amerikaanse filosoof Charles Eisenstein mooi schreef: corona was een rehab intervention, het massale gedwongen afkicken van oude gewoontes en patronen, en van het Diderot-effect van meer, meer, meer en toch ontevreden zijn.

Covid-19 breaks the addictive hold of normality. To interrupt a habit is to make it visible; it is to turn it from a compulsion to a choice. 

Maar nu het oude normaal sluipenderwijs terug begint te keren, valt ook op hoe hardnekkig die patronen zijn. Ik merk nu al dat de ruis aan het terugkeren is in mijn agenda, en mijn hoofd. De wereldwijde CO2-uitstoot is ook alweer voorbij het niveau van voor corona, trouwens.

Er zullen best wat dingen blijvend veranderen zoals wat vaker thuiswerken, maar het heeft er toch alle schijn van dat veel mensen snakken naar het oude normaal. Misschien is het zo dat er eerst een ontladingsperiode komt, een summer of love klinkt op zich niet verkeerd, en dat daarna een deel van de bezinning terugkomt. Maar de menselijke natuur is door deze rehab niet fundamenteel veranderd lijkt het.

Bron: NYT, Manshen Lo

🙍Kwijnen

De drang om zodra het kan weer te vliegen, dansen, springen en op elkaar te duiken is óók een tegenreactie op het opgesloten zitten van de pandemie. Toen de ruis was gaan liggen, trad er na een paar maanden weer het tegenovergestelde probleem op door de isolatie en stilte. Dit mooie stuk van psycholoog Adam Grant noemt dat probleem, dat langgerekte bleh-gevoel van de pandemie, “languishing”: het Nederlandse “kwijnen” komt qua vertaling het dichtst in de buurt.

Kwijnen is een gevoel van stagnatie en leegte. Dat kutgevoel van de pandemie, zeg maar. Het gevoel dagen die in elkaar lijken over te lopen, van het leven beleven als door een beslagen autoruit:

In psychology, we think about mental health on a spectrum from depression to flourishing. Flourishing is the peak of well-being: You have a strong sense of meaning, mastery and mattering to others. Depression is the valley of ill-being: You feel despondent, drained and worthless.

Languishing is the neglected middle child of mental health. It’s the void between depression and flourishing — the absence of well-being. You don’t have symptoms of mental illness, but you’re not the picture of mental health either. You’re not functioning at full capacity. Languishing dulls your motivation, disrupts your ability to focus, and triples the odds that you’ll cut back on work. It appears to be more common than major depression — and in some ways it may be a bigger risk factor for mental illness.

Dank aan Laurens Knoop voor de tip.

💡Levenslessen

Balans tussen ruis en rust is waar het dus om lijkt te draaien. En er zit nog een levensles in volgens mij. Hoe je je omstandigheden ook omgooit, er zullen altijd elementen zijn waardoor je je ontevreden voelt. Het knagende stemmetje dat vraagt: “moet ik mijn leven niet radicaal omgooien?”, komt altijd terug, zelfs na de meest radicale omslag in decennia. Dus je alleen maar richten op het aanpassen van je omstandigheden is een grote misvatting. Daar zul je nooit blijvend geluk in vinden.

De eerste lockdown leerde me wel dat echte tevredenheid van binnen zit, en dat je die óók kunt ervaren als je opgesloten zit in je huis. Dat tevredenheid met je leven inderdaad duurzamer is dan tevredenheid in je leven. Die realisatie ebt nu vaker weg dan toen merk ik, maar het is wel iets waarvan ik hoop dat ik het ook na de pandemie af en toe onthoud.

Lezer Andrew Walker verwoordt het mooi:

“The universe is already perfect, all we need to do is realize this. Deze pandemie heeft mij bevestigd dat weerstand tegen gebeurtenissen weinig zin heeft. Gebeurtenissen zijn niet zelden goed of slecht. Frustratie vreet je op van binnen, verzuurt relaties, en sluit je ogen voor (nieuwe) mogelijkheden. Wat wél helpt: goed zorgen voor jezelf. Begrijpen dat weerstand voortkomt uit persoonlijk angsten. Iedere upset is een setup om te leren en groeien.”

“Werk aan een gezond soepel lijf, en een open geest. Onze creatieve breinen zijn erg goed in verbanden te ontdekken. Provocaties creëren nieuwe situaties, die leiden tot creativiteit. Als je lekker los in je vel en je hoofd zit kan je je verwonderen hoe jouw uniek levensverhaal zich ‘perfect’ ontvouwt. Zorg goed voor jezelf en de mensen om je heen. Enjoy life, it’s happening now :-)”

🔮Lezersvraag voor de volgende keer

Bewuster leven, wie wil dat niet? Maar wat betekent dat? Daarvoor moeten we eerst weten wat bewustzijn is lijkt me. En dat is nog niet zo eenvoudig als het klinkt. Volgende week een verkenning van dat bewustzijn: wat weten we, en wat niet? Ken jij interessante verhalen of bronnen over the hard problem of consciousness? Reageer hieronder of laat het me weten via m’n LinkedIn.