🙇🏻Een onaangeraakt lichaam is een ongelukkig lichaam

Interview met psychiater Bessel van der Kolk (The body keeps the score)

Hoi, goedemorgen en welkom bij Transcend, mijn zondagse zoektocht naar zingeving en transcendentie. In een eerdere editie tipte ik al het interessante werk van psychiater Bessel van der Kolk, wiens acht jaar oude boek The Body keeps the score plotseling een nummer-1 bestseller is in de VS. En de mazzel van mijn werk is dat ik hem ook nog kon interviewen. Hieronder wat mooie citaten van hem uit het gesprek dat ik met hem had voor NRC.

🤸Hoofd en lijf zijn verbonden

De westerse cultuur is sterk gericht op het hoofd en op denken, en heel weinig op het lichaam en op voelen, zegt hij. En dat terwijl het bewijs groeit dat het lichaam een cruciale rol speelt bij psychologische gezondheid. „Hoofd en lichaam zijn veel meer met elkaar verbonden dan in de standaard geestelijke gezondheid wordt geaccepteerd,” volgens Van der Kolk.

Ik vind dit nogal herkenbaar. Als ik ergens mee zit, probeer ik dat op te lossen door te denken: dat ik dan iets met mijn lijf zou moeten doen, komt eigenlijk niet eens in me op. En sowieso was voor mij de pandemie vooral een tijd van binnen zitten, extreme schermtijd en weinig lichamelijkheid.

Van der Kolks onderzoek slaat opvallend aan tijdens de pandemie. Hij nuanceert wel: zijn onderzoek gaat over de lichamelijke gevolgen van misbruik en mishandelingen, dat is wel andere koek dan wat de meeste mensen nu tijdens de lockdowns doormaken, waarschuwt hij. Maar de gevolgen van de lockdown zijn voor sommige mensen wel een ‘pre-traumatische conditie’, zegt hij. “Wat deze pandemie doet, is mensen immobiliseren. De maatregelen maken het mensen onmogelijk om te bewegen, om weg te komen uit vervelende situaties. En dat is wel een omstandigheid die trauma’s kan veroorzaken.”

🧗Lijf houdt mentale score bij

Van der Kolk beschouwt het lichaam als cruciaal voor het beleven en verwerken van emoties.

„Je lichamelijk onderdeel voelen van een gemeenschap, een netwerk – dat is cruciaal om met vervelende omstandigheden om te kunnen gaan.” Hij beschrijft in zijn boek hoe, naar zijn smaak véél te langzaam, het lichaam wordt herontdekt in de psychiatrie. Het lichaam houdt de mentale score bij van je leven, en het lijf is dan ook een belangrijke sleutel bij het oplossen van trauma’s en stress, benadrukt hij.

Eten, poepen, plassen, ademen: dat is de basis van alles, zegt hij. En juist die lichamelijke processen gaan daarom vaak fout na een trauma. De meest basale lichaamsfuncties lopen in de soep als je getraumatiseerd bent, van seksuele opwinding die het laat afweten tot maagklachten of rugpijn.

„Het is toch fascinerend dat het belang van aanraking vrijwel compleet wordt genegeerd in de psychologie? Psychologen en therapeuten wordt geleerd: raak vooral niemand aan, maar stel vragen en praat. En dat terwijl mensen, als ze te maken krijgen met een tragedie, het liefst fysiek bij elkaar komen, elkaar omhelzen, elkaar aanraken.”

🧘Dans, beweging, meditatie, extase

Het belang van emoties in het lichaam is niet iets waar wij thuis, op school, of in onze religieuze en filosofische tradities veel over horen. En dat terwijl andere wereldreligies bol staan van de rituele dans, beweging, fysieke ervaringen, meditatie, extase.

„Toen ik naar school ging in de jaren vijftig was er veel aandacht voor bijvoorbeeld harmonische samenzang.” Ook dat is een manier om meer in contact te komen met het lichaam: samen zingen, muziek maken, dansen. „Dat gebeurt nu volgens mij veel minder op scholen.” De massale verslaving aan smartphones heeft dat alleen maar erger gemaakt, denkt hij.

🏋️ Beleven van het lijf

Van der Kolk heeft niet zo snel vijf tips om uit je hoofd en in je lijf te komen. Een betere connectie met het lichaam vergt volgens hem vooral meer structurele aandacht voor het beleven van het lijf: op individueel niveau, in de geestelijke gezondheidszorg én in de westerse cultuur in bredere zin.

Hij kijkt ook nadrukkelijk naar lichaamsoefeningen die zijn ontstaan in andere culturen. Hij is bijvoorbeeld een grote voorstander van yoga, omdat er veel bewijs is dat die lichaamsoefeningen trauma’s kunnen helen. Of neem qi gong, een meditatieve Chinese bewegingstraditie. „De Chinese cultuur is veel ‘belichaamder’. Je ziet het daar aan groepen mensen die elke dag in parken meditatief staan te bewegen.”

Er zijn allerlei activiteiten die je weer beter in contact kunnen brengen met je lijf, zegt Van der Kolk. Van kunst en muziek maken, tot bewegen en alternatieve lichaamsbehandelingen of massage-achtige therapieën als Rolfing en craniosacraaltherapie. Dat zijn methodes die nu nog vaak een zweem van alternatieve geneeskunde om zich heen hebben, maar waar volgens Van der Kolk stevig bewijs voor is dat ze helpen.

En, zodra het weer kan, benadrukt Van der Kolk het immense belang van elkaar fysiek opzoeken en omhelzen. „Heel basaal kun je stellen dat een onaangeraakt lichaam, een ongelukkig lichaam is.”

• Lees het hele interview met Van der Kolk hier.

💡Lezersreacties

Veel reacties op dit interview, hieronder een kleine selectie. Heb je aanvullingen? Dan erg graag via m’n LinkedIn.

Veel lezers tipten me het boek Wij zijn ons lichaam van Aldo Houterman. Filosoof Jelle van Baardewijk had eerder dit boeiende interview met hem.

Gedragsonderzoeker Paul Voestermans schreef in 2013 samen met Theo Verheggen het boek Culture as Embodiment. Volgens hem wordt er te veel gekeken “naar het lichaam als biofysisch apparaat en zelden als drager van de expressieve persoon. Waarschijnlijk omdat woorden als ‘geleefd’ en ‘expressief’ e.d. tot de softe sector, de uitvoeringskunsten of andere lage-status sectoren van de wetenschap behoren. Vreemd als je bedenkt dat sport als vaardigheid niet zonder het geleefde lichaam kan en ook toneel en dans niet. En gezondheid in den brede ook niet.”

Mathijs van Schijndel: “Herkenbaar. Ik heb wel eens een periode zoveel nagedacht dat mijn topzware hoofd zowat de hele rest mee ten gronde trok. Letterlijk en figuurlijk. Tegenwoordig doe ik het andersom en mag m’n hoofd her en der bijsturen terwijl ik mijn gevoel de koers laat bepalen. Niet per se eenvoudig maar het bevalt uitstekend. Wat werkt voor mij? Iedere dag een flink eind (alleen) wandelen, bewust op mijn lichaam letten, fysiek contact, zo nu en dan een uurtje naar de haptonoom/ haptotherapeut én zorgen voor een goede werk-privébalans (lees: niet achterlijk veel werken cq. werken belangrijker maken dan het hoeft te zijn).

Marietta Vis: “We zijn ons lijf. De taal verdeelt ons in stukjes van lichaam en geest. Maar ons brein is wijd vertakt tot aan onze vingerkootjes en tenen. Niet alleen mensen met Trauma met een grote T hebben hier iets aan. We zijn allemaal gevormd in een automatische reactie op de behoefte aan veiligheid, waardigheid, en erbij horen.”

Arjan van Jaaren: “Mensen bouwen voort op wat vorige generaties brachten. En ze creëren op hun beurt een eigen, unieke nalatenschap. Het is geven en nemen, niemand staat op zichzelf. Je maakt deel uit van het ecosysteem, van planeet aarde. Dat noemen we circulair. Mensen raken intrinsiek gemotiveerd, maken veranderingen mogelijk, ontwikkelen hun talenten en gaan uitdagingen aan. En je kunt geen circulair mens zijn zonder die intrinsieke verbinding met jezelf aan te gaan, zoals hier zo mooi vanuit een ander perspectief wordt aangehaald. We zijn gevangen in een systeem en kunnen daardoor niet vrij denken. Negativiteit en te veel impulsen stompen ons af. Re-connect yourself.”

Lars Lutje Schipholt: “Zonder belichaming is het onmogelijk je te bevrijden van hardnekkige ondermijnende patronen. En het is ook de sleutel naar een groter en dieper bewustzijn van hoe alles met alles is verbonden. Yoga en Qi Gong die je noemt in het artikel zijn inderdaad net zoals meditatie zeer krachtige ‘hulpmiddelen’ of ‘ingangen’ hierbij. Cruciaal om stappen te maken want met alleen je hoofd en denken ga je het misschien wel beter begrijpen, maar verandert er weinig tot niets.”

Jeri Willemsen heeft een oplossing voor na de pandemie: “We moeten gaan knuffelen in plaats van de drie zoenen die we voor de corona altijd deelden.”

🔮Lezersvraag voor volgende keer

Een rode draad door deze zoektocht tot nu toe, is dat íéts in de westerse cultuur lijkt te botsen met antwoorden op zingevingsvraagstukken. Tijd dus voor een bredere blik: ik wil de komende tijd wat meer leren over filosofische en religieuze tradities uit andere delen van de wereld. Van veel lezers krijg ik de laatste tijd te horen over de Tao. Weet jij interessante dingen daarover, heb jij mooie ervaringen of goede bronnen die je wilt delen? Laat het me weten via m’n LinkedIn, of hieronder in de comments.

Fijne zondag!