🍄Hoe psychedelica je geest kunnen verruimen

Loskomen uit denkpatronen, ego-relativering, diepe liefde, mystieke ervaringen: ayahuasca, truffels en lsd doen bijzondere dingen, blijkt uit veel nieuw onderzoek.

“To fathom hell or soar angelic, just take a pinch of psychedelic.”

- Humphry Osmond, bedenker van de term ‘psychedelica’.

Psychedelica zoals ayahuasca, truffels en lsd maken een opmars door, niet alleen via ceremonies en individueel gebruik, maar ook in de klinische psychologie. Ik kijk daar met een mengeling van fascinatie en scepsis naar merk ik. Maar hoe meer ik erover lees en hoe meer mensen ik erover spreek, hoe meer ik overtuigd raak dat deze middelen ons erg interessante inzichten kunnen geven in hoe onze geest werkt. De bloemlezing van bijzondere psychedelische ervaringen van lezers, onderaan deze nieuwsbrief, geeft me wel te denken.

🌟Vergrootglas op je eigen geest

Ik sprak met psychedelica-onderzoekers Joost Breeksema en Michiel van Elk, en psychotherapeut Jan Mars, die experimentele sessies met psilocybine (de werkzame stof uit paddo’s) begeleidt. Ik vroeg ze: wat doet een psychedelische ervaring nou met mensen?

„Sommige mensen kijken aan het einde van zo’n sessie anders uit hun ogen. Er zit een ontspanning, een loomheid in het lichaam,” zegt Jan Mars. “Wij behandelen vooral mensen met langdurige depressies. Bij deze groep mensen is dikwijls sprake van spanningsklachten, doordat emoties niet hun weg naar buiten kunnen vinden. Enkelen van hen liggen eerst gespannen als een plank op dat bed en daarna lijkt er een zekere rust in te treden. Dan geven mensen aan: die onrust, die gedachtencirkels waarin ik vastzat, die zijn weg – ik ben gewoon weer aan het waarnemen. Ze geven aan meer in het huidige moment te zijn.” Maar, zo benadrukt hij: een sessie is zeker geen magic bullet. Het kan het begin zijn van een veranderproces.

Joost Breeksema bestudeert het psychologische effect van de geestverruimende middelen, door gebruikers na een trip langdurig te interviewen. Het effect verschilt sterk per individu, zegt hij. „Maar je hoort van veel mensen dat ze zich meer verbonden voelen met zichzelf en met andere mensen, en meer verbinding ervaren met hun eigen emoties.”

Tegelijkertijd ervaren veel mensen een psychedelische trip ook als bijzonder heftig, soms zelfs heel duister. Een trip kan zelfs ontsporen en een overwegend enge en nare ervaring worden. De werking van psychedelica is als een vergrootglas op de eigen geest, en die is nu eenmaal voor de meeste mensen geen Disneyland.

„Gevoelens van eenzaamheid kunnen tijdens een trip tien keer worden uitvergroot”, zegt Michiel van Elk, die onderzoek doet naar psychedelica aan de Universiteit Leiden. „Het is vaak een heel uitdagende en confronterende ervaring. Maar ook dan kan het leerzaam en nuttig zijn.”

Dat heeft Van Elk zelf beleefd tijdens een ayahuascaceremonie. „Dan moest ik bijvoorbeeld nog een mailtje beantwoorden van een student, en dan kwam ik helemaal in een loop van gedachten over hoe suf het was dat ik die mail nog niet had beantwoord. Een trip komt in golven, die bepaald niet allemaal even prettig zijn.”

Maar die confrontatie met de eigen gedachtencirkels is misschien ook wat de middelen hun werking geeft. „Juist dat doormaken, doorleven, daarin zit de therapeutische waarde”, zegt Van Elk. „Het leren accepteren van lastige dingen. Veranderende perspectieven op je eigen leven, op je eigen gedrag, daar op een nieuwe manier naar kunnen kijken. Meer zelfacceptatie, meer compassie voor jezelf.”

• Lees het hele artikel over psychologische toepassingen en valkuilen hier.

• Luister ook onze Future Affairs-podcast met Joost Breeksema over de grote beloftes (en risico’s) van de psychedelische Renaissance.

• Deze week kwam er een grote studie uit waaruit blijkt dat psilocybine net zo goed of zelfs beter werkt tegen depressie dan de standaardbehandelingen.

  

(Credit: Giphy)

🌌Mystieke ervaringen

Psychedelica kunnen gebruikers ook mystieke ervaringen geven, ervaringen waarbij mensen de grens tussen zichzelf en andere mensen, de natuur, de kosmos voelen oplossen - waarbij ruimte en tijd lijken te verdwijnen, en ze een intense euforie ervaren en diepe liefde en compassie voelen met zichzelf of anderen.

En hallucinogene planten en schimmels worden al millennia door mensen gebruikt, soms in rituelen, soms recreatief. Ik had dit fascinerende en rare gesprek met classicus Brian Muraresku. Hij doet onderzoek naar de rol van psychedelica in het ontstaan van vroegchristelijke rituelen. Volgens hem groeit het bewijs dat in sommige christelijke sektes een soort lsd-bier werd gedronken, en dat die rituelen misschien wel hebben bijgedragen aan spirituele en mystieke ideeën en het verder ontwikkelen van religieuze gemeenschappen en praktijken.

De titel van zijn boek, The Immortality Key, de sleutel van onsterfelijkheid, verwijst naar hoe mensen psychedelica ervaren. Over psychedelische middelen is veel wetenschappelijk bewijs dat ze mensen minder bang maken voor hun eigen sterfelijkheid. Bij studies naar terminale patiënten blijkt bijvoorbeeld dat zij meetbaar minder bang zijn voor de dood na gebruik van lsd of paddo’s.

Dat zit ’m volgens veel onderzoekers met name in het effect dat psychedelische middelen hebben op het ego: veel mensen rapporteren na psychedelicagebruik dat ze daarvan makkelijker loskomen, dat ze veel minder zelfzuchtig in het leven staan. Een bekend verschijnsel tijdens een trip is bijvoorbeeld ‘ego-dood’, het ervaren dat je ego helemaal oplost in het heelal. Dat kan levensecht aanvoelen.

Muraresku ziet de parallel met elementen uit andere religieuze tradities. Hij wijst bijvoorbeeld op een wijsheid uit het mystieke Islamitische Soefisme: „Als je ten minste één keer van jezelf afkomt, is het geheim der geheimen zichtbaar voor je.” En in de Joodse Kabbala-traditie is er het concept van ayin, nietsheid. „Als iemand komt tot het punt van het opheffen van zichzelf, dan bereikt hij het punt van het eeuwige en heilige niets.” Het opheffen van het ego, van het zelf, is in veel religieuze tradities een kernthema.

Zou het kunnen dat psychedelica die inzichten in meerdere religies een kickstart hebben gegeven?

Hij benadrukt dat hij niet zegt dat religie en beschaving allemaal uitvloeisels zijn van psychedelica, dat zou veel te ver gaan. „Er zijn allerlei andere rituelen die door de menselijke geschiedenis heen van spirituele betekenis zijn geweest.” Van gezamenlijk zingen tot offerrituelen, meditatie, vasten, slaapdeprivatie: andere zaken die mensen in een veranderde staat van bewustzijn kunnen brengen. „Het lijkt er alleen wel steeds sterker op dat psychedelica óók al vele duizenden jaren in die universele spirituele gereedschapskist zitten.”

• Lees mijn hele interview met Muraresku hier.

🧐Backlash?

Zoals ik al zei: ik kijk met gemengde gevoelens naar de opleving in het onderzoek, het gebruik en het denken over deze middelen. Als de geschiedenis van psychedelica íéts leert, is het dat te groot enthousiasme steeds tot een backlash leidt, na de laatste opleving in de jaren 70 volgde een war on drugs. Een terugslag, een maatschappelijke tegenbeweging uit conservatisme of morele bezwaren ligt nu ook op de loer. Maar meer openheid, meer precisie in het denken over wat deze middelen wel en niet kunnen lijkt me een positieve ontwikkeling.

(Credit: Giphy)

💡Ervaringen en reacties van lezers:

Flink wat post deze week, veel dank. Ik kon helaas niet iedereen beantwoorden door de hoeveelheid. Hieronder een kleine selectie. Discussieer vooral mee op mijn LinkedIn.

Angela Mastwijk: “Mooi als je inzichten haalt uit ervaringen na gebruik van psychedelica. Wat we echter vaak zien is dat die inzichten niet beklijven in het dagelijkse leven en de zoektocht naar 'diepe ervaringen' blijft. Persoonlijk zou ik liever in ieder moment die 'gewone' ervaring begrijpen. Daar niet (langer) bang voor zijn, daar niet vanaf hoeven of willen overstijgen. Dan kunnen we met beide benen op de grond en een helder hoofd beleven wat er hier te leven valt en tegelijkertijd, door 'naar binnen te kijken' een groeiend besef krijgen van de achtergrond waar het zich allemaal tegen afspeelt.”

Tim Vreugdenhil “Ik deed in het najaar van 2019 een onderzoek door in mijn rol van stadspredikant in gesprek te gaan met een reeks Amsterdamse (recreatieve) gebruikers. Één van mijn tussentijdse conclusies: Het raakt mij als predikant en christen hoe 'gelovig' veel mensen zijn die me iets willen vertellen over hun recreatieve gebruik. De meeste van die mensen zijn geen christen. Ze geloven wel in dat er meer is, dat er hogere dimensies bestaan, dat je heel dicht bij jezelf kunt komen, dat je een kern of een ziel hebt, je zuiverste zelf. Ik denk regelmatig: als theoloog heb ik misschien betere woorden dan jij – maar jij spreekt nog meer dan ik vanuit je ervaring. Je hebt iets gezien. Je bent iets aan het ontdekken.”

Ralph: “Ayahuasca heeft mijn leven compleet veranderd in positieve zin. Het maakt dat zichtbaar en voelbaar wat voor het angstige denken verborgen blijft. Het is dan ook erg jammer dat we de kracht van medicijnplanten buitensluiten. Je wordt er erg wakker van is mijn beleving, wakker in je lichaam.”

Sander: “DMT roken heeft mij geleerd om rigoreus vast te houden aan bepaalde overtuigingen. Omdat de trip zo heftig is en je fysiek, rationeel, mentaal en spiritueel alles loslaat waarvan je altijd hebt gedacht dat het 'waar' was, breek je uit soms vastgeroeste patronen en denkwijzen. Ik ben zelden zo onder de indruk geweest van een middel. En dan na te gaan dat DMT een lichaamseigen stof is, dat is heel bizar. Het doet bij mij de vraag opkomen of wat je ziet er altijd al is - maar niet altijd zichtbaar - of dat het een verzinsel is van je hersenen en indien het laatste, waarom en hoe. Dat alleen al zorgt bij mij voor het besef dat er 'meer' is. Wonderlijk.”

Sander heeft ook weleens ayahuasca gebruikt. “Dat heeft mijn leven veranderd door me onder andere te laten omgaan met een donkere kant van mezelf, met woede, verdriet, een gebroken gezinssituatie . Ayahuasca in ceremoniële setting heeft ontzettend veel opgeruimd, zelfs dingen uit het verleden die heel diep waren weggestopt en waarvan ik eerlijk gezegd niet eens wist dat ze ooit dwars hebben gezeten. Echt momenten uit mijn jeugd, toen ik 4 of 5 jaar oud was. Blijkbaar zat daar toch nog iets en hield dat me ergens tegen of beperkte het mij. Ik heb geleerd om die dingen op een andere manier te zien, voelen en beleven en daardoor zijn ze opgelost of afgehandeld. Met coaching, mentoring of tien (of meer) sessies met een psycholoog had ik dit resultaat niet kunnen bereiken. I've tried.”

Marli Schaminée: “Deze effecten kun je ook bereiken op andere manieren. Zoals door het aanbieden van (Mingjue-)meditatie, Zhineng qigong. Deze vormen van meditatie geven ook rust in het hoofd, helderheid in het denken, ontspanning in het lichaam, meer evenwicht in de gevoelswereld, met zelfs kans op nog diepere transformaties. Je komt los van fixaties op het lichaam, gevoelens of gedachtes. Je komt in contact met wie je werkelijk bent. Daar is een -heel- zijn, in contact met je potentie. Voordeel van dit soort ‘methodes’ aanleren, is dat je een weg leert bewandelen, waardoor je je niet slechts ontspannen en helder voelt in het behandelmoment, maar ook tools in handen krijgt voor het dagelijks leven. Deze weg vraagt wél een inspanning van de persoon zelf. Het is geen quick fix [zoals psychedelica].”

Michiel: “De ervaring is zo veelomvattend dat woorden eigenlijk per definitie te kort schieten. De ervaringen vinden vooral plaats in dat gedeelte van je hersenen (limbisch brein, waar je pijnappelklier zich bevindt) en dat is nu net een stuk van je hersenen dat niet met taal kan omgaan.”

Willem: Ik heb pas na mijn 60ste een beperkt aantal keren psilocybine en lsd gebruikt. Ik ben WO-geschoold en mediteer sinds mijn 13e. Voor 'verbinding met het geheel' heb ik geen middelen nodig. Ik schep mijn eigen setting thuis met passende muziek (Gabrielle Roth, Christine & the Queens, Desert Blues, e.d.) en doe het verder op eigen houtje, maar wel goed geïnformeerd en voldoende zeker van mezelf. Boven alles start ik de trip met een intentie, een onderwerp of levensvraag (wat stopt me, wat duw ik buiten beeld).  De 'winst' die ik ervaar van een beperkt aantal trips, met ruime intervallen van een jaar tot een aantal maanden, is je brein en zelf ervaren, losgemaakt van routinepatronen. Dat leidt tot nieuw inzicht en ervaren, niet over vage kosmos maar over je eigen persoon in de wereld, over patronen van jezelf die je wel herkende maar niet verstond.”

Bram, over een lsd-ervaring: “Één van de meest interessante lessen die ik er uit trok kwam pas drie/vier jaar later, toen ik me realiseerde dat ik die ervaring kon toepassen op hoe ik me verhoud tot (bijvoorbeeld) mijn smartphone. Wat mij betreft een goed voorbeeld van hoe het je onderbewuste naar boven kan halen. Tot nu toe gebruikte ik het recreatief, maar in combinatie met meditatie en therapie denk ik dat het heel krachtig kan zijn.”

Als ik om jullie ervaringen vraag, kan ikzelf niet achterblijven vind ik. Ik heb een aantal jaar geleden één keer lsd gebruikt, in vertrouwd gezelschap maar zonder begeleiding. Een heel heftige ervaring, die begon met de klassieke dingen als ademende planten en felle kleuren. Maar al snel werd het een zeer confronterende tour langs mijn eigen gedragspatronen. Ik werd heel egoïstisch, lomp, en eenzaam, verloor het begrip van taal en het besef van tijd. Uiteindelijk heb ik ook momenten ervaren van euforie, maar zeker driekwart was vooral moeilijk en duister. Ik heb er wel wat van geleerd, en ben er denk ik ook wel door veranderd: door die egoïstische gedragspatronen te herkennen en te doorbreken bijvoorbeeld. Het heeft me vooral doen ervaren dat de bril waardoor ik normaal gesproken de wereld zie, slechts één bril is uit talloze mogelijke brillen. Maar een pretje was het niet.

Disclaimer: Veel ervaringen die lezers mij stuurden zijn positief. Maar dit is geen representatieve steekproef natuurlijk. Er zijn ook risico’s aan het gebruik van deze middelen, die zitten ‘m met name in het verergeren van al bestaande psychische problemen. Dat is geen kattenpis. Voor alle duidelijkheid: dit is een persoonlijke, journalistieke verkenning van het onderwerp, geen medisch advies en al helemaal geen oproep om massaal psychedelica te gebruiken.

🔮Lezersvraag voor de volgende keer

Nu het einde van de pandemie nadert, althans daar lijkt het wel op, eindigt ook een zeldzame periode van reflectie, voor mij wel in elk geval. Wat is jouw belangrijkste levensles van de pandemie? Laat het me weten, dat kan door te reageren in de comments hieronder, of via m’n LinkedIn.

En lees je deze nieuwsbrief voor het eerst? Abonneer je dan hier gratis.