🍀Naar een niet-westerse blik op geluk?

Een update van Maslow's piramide voor de 21e eeuw.

Hoi, goedemorgen en welkom bij Transcend, mijn zondagse zoektocht naar zingeving en transcendentie. Wat is geluk? En zitten er niet een paar grote misvattingen in onze cultuur over dat toch niet onbelangrijke onderwerp? En als we dan toch bezig zijn: is de focus van mijn eigen zoektocht niet ook wat te nauw?

▲Maslow, maar dan anders

Afgelopen week kwam ik deze adaptatie tegen van Maslow’s beroemde (en veel bekritiseerde) piramide van behoeftes. Deze is gebaseerd op het wereldbeeld van de oorspronkelijke bewoners van Canada, de First Nations. Iets om over na te denken, vond ik wel, want dat staat nogal in contrast met de westerse manier van kijken naar menselijke ontwikkeling.

It has self-actualization at the base, not at the top. I interpret that to mean that the reason for self-actualization is to serve community and then community preserves the culture.

⏳Betekenis in plaats van geluk?

Valse romantiek over niet-westerse culturen? Denk het niet. Als er íéts blijkt uit veel wetenschappelijke literatuur over welzijn, geluk en goed leven, is het wel dat dat niet draait om het nastreven van individuele geluksmomenten, maar om diepere betekenisgeving. En die haal je veel minder uit jezelf dan uit anderen. „Als je je beter wilt voelen, moet je iemand anders helpen. Dat blijkt keer op keer uit geluksonderzoek,” vertelde Richard Layard, één van de prominentste geluksonderzoekers van de wereld, me een tijdje terug. Het is ook van groot belang om jezelf onderdeel te voelen van iets dat groter is dan jezelf - of dat nou vrijwilligerswerk is, een religieuze dienst bijwonen of actief lid zijn van een sportvereniging - van een gemeenschap.

In ons constante streven naar geluk, doen we het vaak helemaal verkeerd, vindt Layard. Hij ziet twee belangrijke culturele stromingen over geluk. De eerste is dominant, maar zit er helemaal naast. Die richt zich op succes, vrijheid, winnen, vergelijken. Het is de gelukscultuur van likes scoren, het is de strevende houding waarmee je promotie maakt op werk en indruk in de kroeg. De tweede gelukscultuur heeft het wél bij het juiste eind. Die richt zich op dingen als compassie, vertrouwen, en gemeenschapszin.

Layard is niet zomaar een cultuurcriticus of moralist, hij is een van de grootste autoriteiten op het gebied van geluksonderzoek. Hij was jarenlang een van de leiders van het gezaghebbende World Happiness Report van de Verenigde Naties, hij adviseerde over grote onderwijshervormingen in Groot-Brittannië, en werkte aan universiteiten als Cambridge en de London School of Economics.

Vrijheid is weliswaar heel belangrijk voor geluk, blijkt uit een analyse die Layard in het boek maakt van diverse grote internationale studies tussen 2012 en 2018. Als onderzoekers levensgeluk meten op een schaal van 1 tot 10, verklaart de mate van vrijheid maximaal 1,27 punt. Dat is fors. Maar er zijn andere dingen die bijna even zwaar of zelfs zwaarder wegen.

De gulheid van mensen, verklaart een toename tot 0,85 punt. Het vertrouwen in dat andere mensen het goede doen, verklaart tot 0,98 punt. Maar veruit de belangrijkste variabele is de sociale steun die mensen ervaren uit de omgeving. Die verklaart maximaal 2,1 punt van het levensgeluk.

🏔️🏔️Ecologische basis

Geeft het uitgebreide onderzoek naar geluk en zingeving dus niet ook aanleiding om aannames over menselijke behoeftes radicaler te updaten? En dan op zo’n manier dat die aannames niet alleen draaien om die individuele ontwikkeling maar ook het welzijn van de gemeenschap meewegen? Deze week kwam ik ook deze andere interessante aanpassing van Maslow tegen, van klimaathoogleraar Mark Maslin van University College London.

Wat denk jij? Discussieer hier mee, Maslin zelf reageert ook. Is dit niet alsnog te statisch, te hiërarchisch, en teveel op de individuele mens gericht? En op de korte termijn misschien wel? Over die onderwerpen had ik eerder al dit mooie gesprek met filosoof Roman Krznaric, die diep heeft nagedacht over de vraag hoe we niet alleen maar goed kunnen leven voor onszelf, maar ook voor komende generaties - over hoe we goede voorouders kunnen zijn.

Het gebrek aan intergenerationele verantwoordelijkheid is een westers fenomeen, zegt Krznaric. Er zijn allerlei voorbeelden van niet-westerse culturen waarin de lange termijn centraal staat. Verschillende oorspronkelijke bewoners van de Verenigde Staten, zoals de Iroquois en de Dakota, kennen het concept ‘zevendegeneratiedenken’ bijvoorbeeld. Krznaric haalt een Iroquois-stamhoofd aan die hem uitlegde: „Elke beslissing die we nemen, wordt getoetst aan de vraag: komt dit ten goede aan de zevende generatie die na ons volgt?”

Of neem de Maori in Nieuw-Zeeland. In hun cultuur staat het begrip whakapapa centraal. Krznaric: „We zijn onderdeel van een keten van leven die ver uit het verleden komt en tot ver in de toekomst reikt. Whakapapa is de gedachte dat ik hier niet alleen in mijn werkkamer zit, maar dat alle voorgaande generaties en alle nog komende generaties over mijn schouder meekijken met wat ik doe.”

Zou het wereldbeeld van de First Nations en andere inheemse volken ons niet ook heel wat kunnen leren over hoe we hier betekenisvoller kunnen leven?

• Kijk daarover ook zeker het gesprek dat Jessica van der Schalk en ik hadden met Jeremy Lent, schrijver van het boek The web of meaning, op Brainwash Festival. Hij probeert aan de hand van harde wetenschap en inheemse wereldbeelden een nieuw verbindend verhaal te schetsen voor de toekomst.

🌌Transcend @ Arminius Rotterdam

Transcend gaat volgende week zondag 14 november live in Rotterdam. Je kunt er nog bij zijn, online of in het echt in Arminius, een schitterende oude kerk middenin het centrum. Samen met documentairemaker Hans Busstra ga ik samen met de zaal op zoek naar antwoorden op vragen over betekenisgeving en bewustzijn.

Wat hebben Oosterse en inheemse tradities, psychedelica en recente neurowetenschap met elkaar te maken? Alledrie wijzen ze op de positieve effecten in ons brein van een andere, meer meditatieve staat van bewustzijn. Alledrie wijzen op een diepere verbondenheid tussen de natuur en onszelf. En alledrie roepen ze diepe vragen op over de aard van ons bewustzijn.

Maartje Nevejan maakte een documentaire waarin de link tussen psychedelica en meditatie wordt onderzocht. Joost Breeksema doet onderzoek naar de therapeutische werking van psychedelica in klinische behandelingen en neurowetenschapper Michiel van Elk onderzoekt de relatie tussen psychedelica en mystieke ervaringen. Wat zegt de wetenschap over de werking van psychedelica in ons brein? En is daaruit niet ook wat te putten uit oude wijsheidstradities?

• Een kaartje kost 12,50, zowel online als in Arminius. Kijk hier voor tickets en meer informatie, leuk als je erbij bent.

💡Ideeën van lezers

Uiteindelijk draait veel van wat ik Transcend opschrijf om een andere manier van kijken: systemischer, ecologischer vooral. Mark Vernooij tipte me deze geweldige video waarin de Amerikaanse hoogleraar Russ Ackoff glashelder uitlegt hoe je zelf meer in systemen kunt denken.

Oscar Kneppers tipte me dit mooie stuk over wat er te leren valt over het goede leven van Japanse ambachtskunst. Vooral zit er veel wijsheid in over de kracht van eenvoud, en over wanneer iets goed genoeg is.

Anneloes Smitsman schoof aan in deze podcast, met haar hoopvolle perspectief op systeemverandering en het verhogen van het bewustzijn van de mensheid.

Erwin Wolthuis tipte me zijn boek Business Natuurlijk, over hoe je kunt leren van de natuur. “Je gaat aan de slag, met de natuur als mentor. Eerst met het waarom: “Wat is je purpose?” Dan intern: “Hoe kan je, door met de principes van de natuur te werken, jouw business laten excelleren?” En daarna extern: “Wat is er nodig om jouw unieke niche in het ecosysteem te vinden en te behouden?” Dit boek helpt je bij het vinden van de antwoorden door de juiste vragen te stellen.”

Fijne zondag!