🍀Waarom ik met sabbatical ga: wu wei

Met mijn gezin samen de Europese natuur in met een camper.

Zo. Het zit erop. Deze serie nieuwe podcasts over het mysterie van bewustzijn is voorlopig mijn laatste grote project. Ik denk dat we echt een mooie serie hebben gemaakt over één van de grootste onbeantwoorde vragen uit de moderne wetenschap: wat is de aard van ons bewustzijn, hoe kán het dat wij een ervaring hebben. Produceert het brein, of ontvángt het misschien iets? Luister hier naar de eerste aflevering.

En nu gaan de trossen los. Deze week vertrek ik voor een sabbatical, voor zeven maanden. We hebben ons huis verkocht, een tweedehands camper gekocht, veel spullen weggegeven, de rest in een opslagbox gezet, en het plan is om geen plan te hebben. Behalve dat we veel natuur, zon en liefde om ons heen gaan verzamelen.

Photo by Sébastien Goldberg on Unsplash

Vooral omdat het leuk en spannend is natuurlijk. Maar het is niet alleen maar voor de lol. Een van de mooiste ontdekkingen voor mij van deze zoektocht naar zingeving en transcendentie tot nu toe is de Tao te ching. Het taoïsme draait om, jawel, de Tao: de grote stroom van alles in de natuur en de kosmos, waar iedereen onderdeel van uitmaakt, waar alles uit ontstaat en weer in terugkomt. Het is een stroom waar je maar beter in kunt meebewegen dan je ertegen te verzetten. Sterker nog: het verzet tegen de stroom is een belangrijke bron van lijden.

Een kernbegrip uit het taoisme is wu wei, een beetje moeilijk te vertalen maar in de kern betekent het zoiets als niet-doen, niet-handelen, niet-beheersen. Niet proberen grootste dingen te bereiken of de omgeving naar je hand te zetten, maar zonder moeite en harmonieus meebewegen met de stroom. Zoals een danser op muziek beweegt, een pianist in harmonie raakt met zijn eigen spel, een sporter helemaal los van gedachten kan komen, en ikzelf in flow kan raken van schrijven.

Niet-doen. Niet-controleren. Niet-weten. Maar meebewegen met de stroom van het leven die tot je komt. Loslaten.

Dat betekent denk ik ook het niet hechten aan oude zekerheden, zodat je nieuwsgierig blijft en ruimte blijft maken voor echt nieuwe ideeën. Voor avontuur.

Volgens de Amerikaanse filosoof Alfred North Whitehead (nog zo’n ontdekking tijdens deze zoektocht) draait een goed leven in de kern om vijf dingen: Truth, Beauty, Adventure, Art & Peace. Klinkt als best een zinnig rijtje toch?

Verschuivende aannames

Ik denk dat we in een tijd leven waarin sowieso veel oude zekerheden op de helling gaan. Manieren van leven, onze verhouding tot de natuur, antwoorden op de vraag wat een betekenisvol leven is: ze verschuiven waar we bij staan. Basale aannames over wie we zijn en hoe we samenleven gaan sneller veranderen dan we nu nog voor mogelijk houden.

Ik denk het echt.

Wat is de beste manier om met die veranderingen omgaan? Dat is de centrale vraag onder veel edities van deze nieuwsbrief, en veel artikelen die ik de laatste tijd schreef. En ik heb absoluut geen definitief antwoord. Maar alles hetzelfde blijven doen, vastklampen aan het oude: dat gaat ons sowieso niet verder helpen.

In een serie artikelen die ik het afgelopen jaar maakte over systeemverlaters sprak ik met allerlei mensen die buiten de gebaande treden om op zoek te gaan naar andere manieren van leven en werken die wél binnen de grenzen van de planeet passen. Door de wereld rond te zeilen op zoek naar duurzame oplossingen, of door te leven vanuit een camper om zo veel mogelijk in de natuur te kunnen zijn. Onder meer door die gesprekken, kreeg ik nog meer zin om zoiets ook zelf te proberen. En ik leerde van hun: schoner, minder gestresst en gezonder leven gaat niet zomaar, maar het kán.

Na een grote crisis zoals deze gebruiken sociologen en antropologen graag de term ‘liminale fase’ of ‘tussentijd’. Dat is volgens hen een tijd waarin het oude systeem niet meer goed blijkt te functioneren, maar het nieuwe nog niet helemaal klaar is: onaf, eng, raar, polariserend. Zo’n tussentijd is onrustig, onbestemd. Diezelfde antropologen en sociologen wijzen erop dat er dán juist pioniers nodig zijn die radicaal nieuwe dingen uitproberen. Mensen die de veiligheid en zekerheid van het oude durven te verlaten en inruilen voor iets onbekends. Nou, dat lijkt ons dus wel wat.

🎧 In de podcast van Mischa Blok op NPO Radio 1 mocht ik vertellen over waarom ik met sabbatical ga. Niet eerder kwam een interviewer zo onder mijn huid, op een goede manier.

Omarm de chaos, omarm het niet-weten, zou transitiehoogleraar Jan Rotmans zeggen. Ik denk dat een beetje wennen aan veranderlijkheid, een beetje loslaten, best wel eens zou kunnen helpen om de turbulentie van de komende jaren tegemoet te treden.

Los zijn, op sabbatical gaan, betekent ook even ontworteld zijn, en daar zie ik wel tegenop. Vrienden, familie, collega’s gaan we erg missen.

Ik realiseer me heel goed dat we enorm geluk hebben dat we dit kunnen doen, dat niet iedereen die luxe heeft (hoewel het ook best basic kan en ik bij mezelf merkte dat het verleidelijk is om in beperkingen te denken in plaats van in mogelijkheden). Ik zie ook wel dat het hoogdravend kan overkomen om op reis te gaan en daar allerlei ideeën over de Tao en kantelende manieren van leven aan te plakken, terwijl we dit alleen maar kunnen doen omdat de loterij van het huidige systeem zo gunstig uitpakt voor ons op dit moment.

Photo by Manuel Meurisse on Unsplash

Ik doe het niet om te vluchten of me ergens tegenaf te zetten, we komen terug. Ik heb (nu) geen ambitie om een permanente systeemverlater te worden, als dat al mogelijk zou zijn. Wel een systeemverbeteraar misschien, maar hoe dat te rijmen is met meegaan met de stroom weet ik nu ook nog niet.

Wat wel interessant is, is dat het om dat systeem te verbeteren, volgens mij vooral belangrijk is om met dingen te stóppen, in plaats van om allerlei nieuwe oplossingen toe te voegen. En door even met bijna álles te stoppen hoop ik iets te ervaren van hoe ik de komende jaren wil gaan leven, werken, wonen.

Ik kwam daarop door een mooi gesprek met de Amerikaanse gedragsonderzoeker Leidy Klotz. Hij had een onvervalst eurekamomentje toen hij met zijn zoontje Ezra een brug van lego aan het bouwen was. „De brug stond scheef”, vertelt hij. „Dus ik draai me om zodat ik een extra blokje kan pakken, om ’m recht te maken. Maar als ik terugkom, heeft Ezra er al een blokje áf gehaald: eigenlijk een efficiëntere oplossing. Ik realiseerde me dat het eraf halen van een blokje überhaupt niet in me was opgekomen.”

Dat inzicht leidde tot een serie onderzoeken, een publicatie in Nature en het boek Subtract, the Untapped Science of Less, waarin hij bewijst dat mensen de diep ingebakken neiging hebben om problemen op te lossen door iets extra te doen in plaats van ergens mee te stoppen of iets weg te halen. „In ons streven om ons leven beter te maken, kiezen we er vooral voor om dingen toe te voegen”, zegt Klotz.

Wij gaan dus eerst wat legoblokjes wéghalen uit ons leven. Ervaren wat er gebeurt als we lange tijd echt los zijn van dagelijkse, verslavende en hardnekkige patronen. Van de ruis van het normale leven, die na de pandemie toch weer behoorlijk aanwezig is geworden merk ik. Van het ongelooflijk complexe legobouwwerk dat zich in de loop van de jaren in onze levens heeft opgestapeld.

Ik ga dan wel niet-doen maar niet een halfjaar nietsdoen, denk ik. Het zou heel goed kunnen dat ik jullie (na een stevige digital detox) via Transcend, en met af en toe een post op LinkedIn op de hoogte houdt van inzichten die ik opdoe, ontmoetingen die we hebben, ervaringen die ik krijg en dingen die ik eventueel lees, kijk en luister. Ik krijg vast ergens onderweg last van onbeheersbare schrijfdrang. Dus als je dat interessant vindt, blijf dan vooral geabonneerd. Wij spreken elkaar nog wel.

Maar nu eerst: wu wei.

Tijdens het proefkamperen in de duinen bij Haarlem.