🏞️ Hoe verlaat je 'het systeem'?
Schoner, minder gestresst en gezonder leven: het kán.
Hoi, goedemorgen en welkom bij Transcend, mijn zondagse zoektocht naar zingeving en transcendentie. Schuif vooral nog aan, vanmiddag om 15.00 uur bij de eerste Transcend Live in Arminius in Rotterdam, over de fascinerende verbanden tussen oude wijsheid, nieuwe wetenschap en psychedelica. Kan gewoon doorgaan binnen de maatregelen gelukkig, er zijn nog enkele kaartjes beschikbaar, je kunt er zowel online als fysiek bij zijn.
⛵ De wijde wereld in
Foto: Aaron McLean
Wat nou als je gewoon je baan op zou zeggen? Gewoon trossen los en gaan. De wereld over. Niet om in een hangmat te liggen maar juist om op een zinvollere manier bezig te zijn. Dat hebben Floris van Hees en Ivar Smits gedaan. Zij zeilen de wereld over op zoek naar oplossingen voor de klimaatcrisis. En in een tijd van The Great Resignation - recordaantallen mensen verlaten internationaal hun banen - kan ik me zo voorstellen dat wel meer mensen hierover hebben gefantaseerd. Ik wel in elk geval.
Eén van de grote lessen van hun baan opzeggen en de wereld over zeilen, vinden Ivar Smits (47) en Floris van Hees (43), is dat oplossingen voor de klimaatcrisis voor het oprapen liggen. Als je maar goed genoeg kijkt.
„Duurzamer leven zit niet alleen in slimme landbouwtechnieken, energie besparen en minder spullen gebruiken, maar ook in andere manieren van kijken naar de wereld, naar jouw eigen plek in de natuur”, zegt Ivar Smits via een wat wiebelige videoverbinding, zittend naast zijn levenspartner Floris. Innerlijke duurzaamheid, noemt hij dat. „En natuurlijk moet die innerlijke duurzaamheid vervolgens leiden tot wezenlijk ander gedrag.”
Na vijf jaar lang zeilen langs de kusten van West-Europa, de Middellandse Zee, de Kaapverdische Eilanden, even oversteken naar Brazilië, Chili, Paaseiland en de Stille Zuidzee, zijn ze nu alweer een paar maanden aangemeerd in Nieuw-Zeeland, waar ze vanwege Covid tijdelijk niet weg kunnen. Ze maken van hun extra tijd daar gebruik door veel te praten met mensen van de oorspronkelijke Maori-bevolking. „Je hebt hier Te ao Maori: het wereldbeeld van de Maori. Dat is opgebouwd vanuit de gedachte dat alles met elkaar verbonden is, alles één oorsprong uit één bron heeft. En daarmee zijn alle natuur en alle mensen en dieren met elkaar verbonden.”
Nu ze zich in die cultuur onderdompelen, valt het extra op hoe anders ze daar met de natuur omgaan. „In Nieuw-Zeeland is het niet: de natuur en het land kan ik gewoon pakken, ik kan bomen kappen en ermee doen wat ik wil. Nee, het idee is: wij behoren toe aan het land. Het land is er al wanneer wij geboren worden, als wij fruit plukken verzorgt het land ons. En het land is er nog steeds als wij dood zijn, dus hebben we een verantwoordelijkheid om er voor volgende generaties voor te zorgen. Wij zijn kai tiaki: verzorgers, beschermers, guardians, niet de eigenaren van de natuur.”
🏕️Of in een camper wonen en werken?
Foto’s: Merlijn Doomernik
Voor een uitgebreide serie in NRC over ‘systeemverlaters’, pioniers die de huidige manier van leven zat zijn en iets nieuws proberen, sprak ik ook met Caloe van Dijk. Zij waagde de sprong om in een zelf omgebouwde camper te gaan wonen en werken.
De keuze om in een bus te wonen is deels ingegeven door de huidige woningmarkt, die haar niet kan bieden wat ze zoekt. „Je krijgt heel weinig waar voor je geld, de verhouding tussen prijs en kwaliteit is zoek. Dus nu is dit mijn huis, ik heb geen ander vast adres meer. Ik gedij gewoon goed als ik op verschillende plekken kan leven.” En dan vooral in de natuur. „Mijn medicijn, mijn vriend, mijn grote liefde.”
„Door deze levenswijze ben ik gaan vóélen hoe geconditioneerd je bent”, zegt ze.
Ben je überhaupt in staat om zelf te beslissen of je meegaat met bepaalde conventies of niet?
Vandaar de stap om in een busje te wonen en werken. „Je maakt je los van de programmering van negen tot vijf, je gaat veel meer met de natuur leven, met het dag-en-nachtritme, de seizoenen, met het weer. Je voelt meer verbinding met de natuur, en ik daardoor ook met mezelf.”
Lees het hele gesprek met Caloe hier, ook over hoe moeilijk deze stap kan zijn.
🌪️ Liminale fase
Ik merk zelf dat ik aan de ene kant aarzel over wat er zou gebeuren als heel veel mensen dit zouden doen. Dit soort stappen is toch ook deels mogelijk gemaakt dankzij ‘het systeem’. Maar ik merk ook dit soort stappen ook in mijn eigen hoofd wel opspeelt. Wij zijn ook van plan om volgend jaar een mooie sabbatical te nemen. En ik denk dat ik niet de enige ben met ideeën over grote wendingen.
Na een grote crisis zoals deze gebruiken sociologen en antropologen graag de term ‘liminale fase’ of ‘tussentijd’. Dat is volgens hen een tijd waarin het oude systeem niet meer goed blijkt te functioneren, maar het nieuwe nog niet helemaal klaar is: onaf, eng, raar, polariserend.
Zo’n tussentijd is onrustig, onbestemd. Diezelfde antropologen en sociologen wijzen erop dat er dán juist pioniers nodig zijn die radicaal nieuwe dingen uitproberen. Mensen die de veiligheid en zekerheid van het oude durven te verlaten en inruilen voor iets onbekends. Termen als ‘verbeeldingskracht’ vallen dan vaak.
Is dat wensdenken, zweeftaal – of nu al daadwerkelijk gaande? Wie doet dat nu al dan? Wie naar de mainstream kijkt, de maatschappelijke bovenstroom van grote bedrijven en oude instituties, naar de meerderheid van de Nederlandse bevolking, kan makkelijk cynisch worden: CO2-uitstoot, consumptie – er lijkt weinig te veranderen. Maar in de onderstroom, in de kleine gemeenschappen van duurzaamheidspioniers, hackers, cryptovaluta-believers, doe-het-zelvers, dwarse denkers, en andere alternatievelingen, is meer veranderingsdrang te zien.
Het zou denk ik zomaar kunnen dat er de komende tijd veel mensen radicale beslissingen gaan nemen over hoe ze leven, en hoe ze zich verhouden tot economische en maatschappelijke systemen. Wat denk jij? En is dat goed nieuws of slecht nieuws?
Ja goeie, sabbatical incoming hier haha.
Ook net in het boek How to do nothing. Die systeemduikelaar, zoals Rowena het hieronder zo mooi noemt, wordt in dat boek beschreven als ‘Refusal in place’, dus niet tegen het systeem zijn; door weg te lopen weken je het systeem ook weer namelijk, maar je eigen systeem maken en ernaast zetten.
In 1986 kwam ik tot de ontdekking dat de jarenlange strijd die ik had gevoerd voor een rechtvaardiger, eerlijker en inclusievere maatschappij geen millimeter dichterbij was gekomen. Mijn strategie "met twee benen gestrekt erin, onverschrokken betrokken" had verrot weinig opgeleverd. Mijn partner zag me kapot gaan en stelde voor ons leven radicaal te veranderen.
We zochten en vonden een huis dat er ellendig aan toe was, maar wel zo betaalbaar dat we nooit meer voor de hypotheek zouden hoeven werken. Er moest nog wel inkomen gegenereerd worden, maar ik kon die schone taak alleen op me nemen, mijn partner verbouwde het huis dat we in 1987 vonden.
Ik vond een baan als sales manager en raakte alsnog verslaafd aan geld, macht en aanzien. Tot ik in 1999 besloot dat het genoeg was. Uit angst tegen gehouden te worden door angstige gezinsleden, we hadden inmiddels een dochter, vertelde ik het pas op de dag van mijn ontslag, niet geheel toevallig ook de dag waarop we 25 jaar samenwoonden.
Er was geen plan, geen idee, alleen de wens om uit de ratrace te stappen en te ontdekken waar het leven werkelijk om draait. Dat lukte niet met een baan, een eigen bedrijf (gestart in 1992 en verkocht een maand voor mijn ontslag), een dochter, een huishouden. Ik moest mezelf de vrijheid geven.
Inmiddels heb ik sinds een week een onvoorwaardelijk basisinkomen. Onze woning is heel goed geïsoleerd, in onze energiebehoefte wordt voorzien door zonnepanelen. Een warmtepomp en warmteterugwininstallatie moeten binnenkort voorzien in verwarming en warmwater. Een tuin groot genoeg om in ons voedsel te voorzien.
Toch zijn dat maar uiterlijkheden. De grootste verandering heeft innerlijk plaats gevonden. Innerlijk vrijwording, herstellen van trauma's, zowel voor mijn (voor)ouders als mijzelf, emotionele vrijwording. Vertrouwen op maar één autoriteit, mijn eigen innerlijke autoriteit, mijn intuïtie. Varen op mijn morele kompas, mijn morele competenties ontwikkelen en dat in verbinding met anderen. Die verbinding met anderen dát, vooral dat heeft mijn leven veranderd, verrijkt en getransformeerd.