🌱Heb ik de natuur nodig - of andersom?

Hoe herstel ik mijn verknipte relatie met de natuurlijke wereld?

Hoi, een mooi Pasen gewenst, en welkom bij Transcend, mijn zondagse nieuwsbrief over zingeving en transcendentie. Deze week: ik was het misschien een beetje vergeten de laatste jaren, maar mijn relatie met de natuur blijkt toch best een dingetje. Sterker: er lijken weinig existentiëler vraagstukken te zijn op dit moment dan hoe de mensheid in evenwicht komt met de rest van de natuur en de planeet. Hoe breng ik die verstoorde relatie weer een beetje in balans?

“De natuur heeft geen mensen nodig - mensen hebben de natuur nodig” - David Attenborough

Credit: Piqsels, Cc.

We kunnen denk ik het gedeelte wel skippen dát er iets mis is met de relatie tussen mens en natuur op dit moment. Met mijn relatie met de natuur wel in elk geval.

Interessanter vind ik hoe het bewijs groeit over hoe helend een verblijf in de natuur kan zijn. Het is goed tegen stress, verlaagt de bloeddruk en goed voor het immuunsysteem. En: het diep ervaren van de natuur roept blijvend gevoelens op van diepe verbondenheid met andere mensen en met de planeet. Nou, wat wil je nog meer?

Ik las laatst dit mooie essay over hoe een verblijf in een groot bos, het beklimmen van een berg, of het maken van een lange wandeling door de natuur, een diepe geestelijke transformatie teweeg kan brengen.

A key fulcrum in the story connecting nature, transformation and spirituality is the emotion of awe.

Awe is a powerful emotion typically experienced in the presence of something great or vast. Researchers refer to it as an ‘epistemic’ emotion because the kinds of objects that induce awe are rich in information: that is, awe often challenges a person’s existing understanding of things and motivates a search for explanations, both scientific and religious.

Het is dus niet alleen jammer voor de natuur dat we er zo los van zijn geraakt, maar ook nogal jammer voor ons eigen welbevinden. Daarvoor hoef je niet eens te geloven in de Gaia-theorie van de natuurwetenschapper James Lovelock, die stelt dat al het leven op aarde onderdeel is van hetzelfde planetaire bewustzijn.

Credits: Ayush2162002, Cc

🌌Deus sive natura

Die moderne afscheiding van de natuur lijkt een behoorlijk recent verschijnsel te zijn, en een maatschappelijke en politieke keuze bovendien. Michiel ten Kate en Gijsbert van Es wezen me op het gedachtegoed van Spinoza, één van de beroemdste Nederlandse filosofen, die hier een indrukwekkende integrale filosofie over ontwikkelde in zijn werk Ethica. Kort samengevat:

Alles is Natuur en de mens is onderdeel van die Natuur.

Hij maakt geen onderscheid tussen mens en natuur, en ook niet tussen God en natuur. Die zijn één, Deus sive Natura: God ofwel de Natuur. Ik vind die vaststelling mooi, juist omdat die twee werelden met elkaar lijkt te verenigen die normaal óók afgescheiden lijken: de wetenschap en het onmeetbare, wat sommige mensen het goddelijke noemen.

• Kijk deze glasheldere video van The School of Life over het kernbegrip van Spinoza, Deus sive natura.

🧩Non-dualisme

Mij lijkt dat er steeds meer goede redenen zijn om die afscheiding tussen mens en natuur, dat dualisme, los te laten. Wat bijvoorbeeld opmerkelijk is, is dat kwantumfysici, de natuurkundigen die de allerkleinste bouwblokjes van de kosmos onderzoeken, steeds duidelijker uitkomen bij de conclusie dat op het allerkleinste niveau alles met alles verbonden is, hoe zweverig dat ook mag klinken.

En dat terwijl een groot deel van hoe wij leven gebaseerd is op de aanname dat we kunnen losstaan van de natuur, of er zelfs boven kunnen staan.

‘Betekeniseconomie’-pionier Kees Klomp zei het laatst mooi:

Ons huidige economische systeem is gestoeld op de veronderstelling van afgescheidenheid. Individualisme voelt wellicht als een vertrouwde natuurwet, maar het is niet meer dan een gecreëerd narratief. Afgescheidenheid is volstrekt-maar-dan-ook-echt-volstrekt illusoir.

Die illusie van afgescheidenheid zorgt er denk ik ook voor dat we massaal verkeerd zijn gaan denken over klimaat en natuur: ook als we een soort ‘oorlog tegen klimaatverandering’ gaan voeren, proberen we weer iets onder controle te brengen vanuit dezelfde illusie, wij tegen iets anders. En vanuit de misvatting van controle richten we ons dan weer op één makkelijk te isoleren variabele zoals CO2, terwijl het vooral een vraagstuk is van ontelbare wederzijds afhankelijke variabelen.

Ik zeg hiermee natuurlijk niets nieuws: oude volken zoals de Maōri en de oorspronkelijke bewoners van de VS leven al millennia vanuit de grondhouding dat zij een integraal, non-duaal, onderdeel zijn van de natuur. Ook in veel religies komt dat idee naar voren. In onze moderne westerse cultuur zijn we dat alleen een beetje, of heel erg, vergeten op één of andere manier.

🏚️Drie kloven

De Duitse denker Otto Scharmer (MIT) ziet drie grote kloven ontstaan door die vergeetachtigheid. Een ecologische kloof natuurlijk, maar ook een sociale en spiritueel-culturele kloof.

In order to meet the challenges of our time, we need to shift our thinking as individuals and as a society. The profound changes that are necessary today require a shift in our paradigm of thought and a shift in consciousness from an ego-system to an eco-system awareness. 

Van ego-systeem naar eco-systeem dus. Ik worstel nog een beetje met dat taalgebruik merk ik, een beetje te wishywashy voor me. Maar met de realisatie dat wij onderdeel zijn van de natuur, en de natuur een onderdeel is van ons, kunnen we een veel diepere verandering teweegbrengen, dat geloof ook ik wel.

Dus misschien heeft David Attenborough eigenlijk helemaal geen gelijk met het citaat waarmee ik deze nieuwsbrief begon. Misschien hebben de mens en de natuur elkaar wel degelijk nodig omdat ze onderdeel zijn van hetzelfde geheel, en is de kern van een gezondere relatie met de natuur: de realisatie dat natuur en mens veel dieper verbonden zijn dan we soms denken.

Dit citaat van de Canadese astrofysicus Hubert Reeves resoneert daarom meer bij mij merk ik:

“Man is the most insane species. He worships an invisible God and destroys a visible Nature. Unaware that this Nature he’s destroying is this God he’s worshiping.”

💡Ideeën van lezers

En hoe kunnen we dat dan in de praktijk brengen?

Daan van Lith gelooft in werken en leven in het ritme van de seizoenen. “Het gaat erom dat het 'juist' is om in elk seizoen iets te doen wat bij het seizoen past - en vaak kunnen we dat op basis van ons gevoel. In de lente (nu) kom je dus naar buiten met nieuwe ideeën, in de zomer gaat het over floreren, rijping - in de herfst om transformatie en in de winter om rust, afscheid en energie opdoen voor de volgende lente.

En: buiten gebeurt het. Als we buiten zijn, gebeurt er iets met ons. Dan voelen we weer dat we onderdeel zijn van de natuur. Uit de onderzoeken naar Shinrin Yoku (bosbaden) kunnen we leren dat natuur zien, voelen, ruiken, ervaren ervoor zorgt dat we rustiger worden, stress daalt, gelukshormonen stijgen.”

Ritzo ten Cate is een opleiding bushcraft gaan volgen. “Inmiddels zit ik in mijn tweede jaar en ben ik klaar om een week te leven van het land met alleen een mes en een pannetje. Door veel in de natuur te zijn (ook 's nachts), onder begeleiding van mensen met bakken met kennis, leerde ik weer dichterbij de natuur komen. Elke week doe ik #VrijMiBos: geen borrel, maar bos.” Ook experimenteert hij met natuurretraites.

Sanne Bloemink schreef een heel boek over de vraag: hoe kom ik weer in verbinding met de natuur, De wilde wereld. Lees hier haar voorpublicatie.

Karin Jansens bracht me het werk van de Amerikaanse denker Charles Eisenstein weer onder de aandacht, en dat van de Britse essayist George Monbiot. Inderdaad heel interessant, dus veel dank. Beiden bepleiten zij een radicaal andere houding ten opzichte van de natuur, door in de eerste plaats onze houding naar onszelf te veranderen. Van compassie met jezelf komt als vanzelf compassie met de natuur, betogen zij.

Willem IJssel de Schepper raadt aan om De acht lessen van de natuur van Gary Ferguson te lezen. (Hier is een goede podcast te luisteren met Ferguson) En zelf is Willem het Pieterpad aan het lopen. “Van Pieterburen naar de Sint Pietersberg: 490 kilometer dwars door de natuur. Nederland is zo allemachtig prachtig. Ik doe expres mijn telefoon achter in mijn rugzak zodat ik er nauwelijks bij kan. Ik kan oprecht zeggen dat ik er gelukkig(er) van wordt. Ik geloof in de helende werking van natuur en beweging.”

🔮Lezersvraag voor de volgende keer

En over afgescheidenheid gesproken. Ik merk de laatste tijd hoe mijn hoofd en mijn lijf behoorlijk zijn losgeraakt van elkaar. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat meer mensen dat hebben, misschien ook extra door het vele binnen zitten. En dat ook díé afgescheidenheid van hoofd en lijf te maken heeft met de westerse cultuur waarin we zijn opgegroeid: een cultuur van ratio, extreme ontlichaming misschien zelfs wel. Ook deze nieuwsbrief draait tot nu toe veel om denkers en filosofie, en minder over de belichaming ervan. Ik ben benieuwd naar jullie ideeën daarover.

Hoe zorg jij voor een goede connectie tussen denken en lichaam, of zo je wilt: tussen hoofd en hart?

Laat het me weten via m’n LinkedIn, of in de comments op Substack:

En lees je deze nieuwsbrief voor het eerst? Abonneer je dan hier gratis: