🙇🏻‍♂️Hoe kom ik uit m'n hoofd en in m'n lijf?💪🏻

Oplossingen voor de "extreme ontlichaming" tijdens de lockdowns.

Hoi, goedemorgen en welkom bij Transcend, mijn wekelijkse zoektocht naar zingeving en transcendentie. Deze week wil ik even uit het denken en in het lichaam komen. Want dat is nog best een dingetje de laatste tijd merk ik.

🏋🏻De herontdekking van het lichaam

De afgelopen maanden waren de McDonald’s en slijterij gewoon open - maar de sportschool, yoga en zwembad dicht. De lockdowns zijn niet echt lekker voor het lijf. En dat terwijl juist in een pandemie een gezond lichaam zo belangrijk is.

Ik ben ongeveer zo sportief als Maarten van Rossum, maar merk na een goede wandeling of een bezoekje aan de sauna hoe fijn het is om je lijf te voelen. En de schermen zuigen me de laatste maanden nog verder weg van mijn lichaam, nog verder mijn hoofd in. Ik neem me telkens voor om meer aan meditatie te doen, te sporten, of yoga te proberen, maar ja.

Ik stuitte deze week toen ik wat aan het rondklikken was op het werk van de Nederlandse Harvard-psychiater Bessel van der Kolk, die het mooi verwoordt: “De westerse cultuur is extreem ontlichaamd”. We denken constant met ons hoofd, en voelen zelden met ons lichaam. Hij schreef in 2013 al zijn boek The Body Keeps the Score, maar dat is nu ineens een nummer-1 bestseller in de VS. Blijkbaar zorgt de pandemie dat meer mensen hiermee bezig zijn.

Hij zegt in deze boeiende podcast ook andere dingen die ik tijdens een met wijn doordrenkte pandemie best wel herkenbaar vind klinken.

We komen uit een post-alcoholische cultuur. Noord-Europeanen hadden maar één manier om stress te behandelen: een fles alcohol. En in de Amerikaanse cultuur ook: als je je slecht voelt, neem je een slok of een pil.

Door die neiging om te verdoven, vergeten we te luisteren naar signalen van ons lijf, zegt hij.

Bron:  (Nummenmaa et al., 2013), zo manifesteren emoties zich in het lijf.

Het lichamelijke is niet iets wat wij thuis, op school, of in onze religieuze en filosofische tradities veel te horen krijgen. En dat terwijl andere wereldreligies bol staan van de rituele dans, beweging, fysieke ervaringen, meditatie, extase. In het westen lijkt het soms zo te zijn dat hoe beschaafder iemand is, hoe stijver en ontlichaamder hij is, zegt hij.

Het fascinerende aan het werk van Van der Kolk is dat hij blootlegt hoe het lichaam de laatste jaren wordt herontdekt in de psychiatrie. Trauma en stress blijkt zich namelijk op te hopen in het lijf, het lichaam houdt in die zin de mentale score bij van je leven, en het lijf is dan ook een belangrijke sleutel bij het oplossen van trauma’s en stress.

Eten, poepen, plassen, ademen: dat is de basis van alles. En die dingen gaan ook vaak fout na een trauma. De meest basale lichaamsfuncties lopen in de soep als je getraumatiseerd raakt. Dus een behandeling zou moeten starten bij een lichaam dat goed slaapt, dat kan uitrusten, dat kan bewegen. Ik vind het voorbeeld prachtig van een verlamde man die toch aan yoga doet, omdat zelfs als je lichaam gemankeerd is, je nog kan leren om het te voelen, te hebben.

Psychiater Jan Mars legde het laatst mooi aan me uit: “Bij andere zoogdieren zien we een directe ontlading nadat ze een bedreigende situatie het hoofd hebben geboden, neem de gazelle die nadat hij is ontsnapt aan een leeuw hevig staat na te trillen,” volgens hem. Gazelles houden geen maagzweren over aan de immense spanning die ze doormaken. Mensen wel. Wij houden dingen vast in het lichaam, en moeten dat op andere manieren los laten komen. Dus des te belangrijker om het lijf veel serieuzer te nemen dan nu vaak gebeurt.

🧘🏻Het lichaam vóór het denken

Lezer Allard Amelink wees me daarnaast op het interessante werk van de Franse filosoof Maurice Merleau-Ponty: “Hij benadrukt dat we als mensen de wereld altijd lichamelijk tegemoet treden. Daarom zoekt hij ook verbinding met de kunst, omdat die probeert de wereld uit te drukken zoals die ons voorkomt vóór het denken.”

Maurice Merleau-Ponty stelt volgens dit goede artikel dat we ons lijf niet zozeer ‘hebben’ maar ‘bewonen’. Hij maakt onderscheid tussen een ‘objectief lijf’, dat net als alle andere objecten om ons heen een gewicht heeft, een massa, een omvang, drijfvermogen, etcetera.

Het is het lijf dat je weegt op een weegschaal, strak probeert te maken door te sporten, het lijf dat je met een selfie op de foto zet. Maar veel belangrijker is volgens hem ‘het geleefde lijf’: het lichaam dat we gebruiken om te bewegen, in contact te komen met anderen, te voelen, te proeven en ervaren.

Het lijf dat we ervaren is namelijk niet een object. Je hoeft namelijk nooit ‘op zoek’ naar je rechterarm op dezelfde manier als je een schaar hoeft te zoeken op je bureau.

Het is volgens hem dan ook heel belangrijk om weer meer te waarderen dat het lijf niet alleen maar het ding is waar je hoofd op rust, maar ook iets dat in zichzelf essentieel is om te beleven.

Hoe dan? Daarover raden Van der Kolk en Merleau-Ponty diverse dingen aan die je weer beter in contact kunnen brengen met je lijf. Van kunst en muziek maken en beleven, tot bewegen en alternatievere behandelingen zoals Rolfing en craniosacraaltherapie. Én, zodra het weer kan, vooral elkaar weer fysiek op te zoeken.

For it is here that we meet directly with flashes of the joys, losses, hopes, dreams, interpretations and dedications of the lives of others.

💡Ideeën van lezers

Lars Lutje Schipholt schreef dit nuttige blog: “Er zijn allerlei vormen van verstilling (meditatie, mindfulness, opstellingen) en lichaamswerk (Yoga, Qi Gong, massage) die je kunnen helpen om ‘naar binnen te gaan’. Je wordt je bewuster van lichamelijke sensaties. Door ze in het dagelijkse leven te herkennen, kun je er betekenis aan geven. Dan heb je een keuze: blijf je doorgaan of stel je je gedrag bij?

Marlí Schaminee: deelde tips hoe je die sensaties beter leert benutten:

• Zintuigen naar binnen keren: kijk, voel, luister naar binnen.

• Je bewust worden van wat er binnen in je gaande is. Zonder oordeel waarnemen van gedachtes, gevoelens, fysieke sensaties.

• Leren (ver)dragen van deze waarnemingen, gevoelens, sensaties. Gaan ervaren dat de wereld niet vergaat als er een onaangenaam gevoel langskomt. Belangrijk om er echt contact mee te maken, opdat verandering mogelijk is.

• Leren betekenis geven aan de gevoelens, fysieke waarnemingen. Bijvoorbeeld als er boosheid is, kan dit betekenen dat je over je grenzen hebt laten gaan. En dat het belangrijk is de grens alsnog aan te geven. Het kan ook zijn dat in het heden boosheid is getriggerd die voortkomt uit het verleden. Het vraagt om helen van oude wonden.”

Wilma Mulder: “Verbinding tussen hoofd, lijf en natuur vindt prachtig plaats via eten. Ik geef kooklessen aan kwetsbare mensen die zichtbaar opbloeien als ze leren genieten van vers, prachtig gekleurd, wonderbaarlijk mooi voedsel. We praten tijdens de lessen over zaaien, verzorgen, oogsten en bereiden; zo illustratief voor hoe zorg voor de natuurlijke wereld hoort bij zorg en liefde voor jezelf.”

Eline: “Embodiment gaat voor mij over ervaren in plaats van begrijpen, de grootste uitdaging voor mijzelf is dat je eigenlijk pas echt goed kan ervaren als je vertraagt en verstilt. Ik bouw bewust de hele dag momenten in om te vertragen, tijdens het eten, als ik iets te drinken pak, bij het wakker worden en het naar bed gaan. Maar ook in gesprek, stil zijn en eerst mijn lichaam voelen voordat je iets zegt. In het begin is het ongemakkelijk en onrustig maar ik ga steeds meer genieten van deze stille momenten met niks.”

🔮Lezersvraag voor volgende keer

De laatste tijd ben ik gefascineerd door de wederopstanding van psychedelica in psychologisch onderzoek en in allerlei subculturen. Volgens mij kunnen middelen zoals ayahuasca, lsd en truffels ons veel leren over hoe ons bewustzijn werkt en misschien zelfs over wat een zinvol leven is. Heb jij ervaringen met psychedelica die je wilt delen? Laat het me weten via m’n LinkedIn of in de comments op Substack. Per mail kan ook als je het anoniem wilt doen natuurlijk.

Lees je deze nieuwsbrief voor het eerst? Abonneer je hier helemaal gratis.