🌪️Omgaan met extreme complexiteit: tips

Creëer "eilanden van eenvoud", laat controledrang los en omarm non-lineair denken - als antwoord op het wonderbaarlijk complexe en onvoorspelbare systeem dat het leven is.

Hoi, goedemorgen en welkom bij Transcend, mijn zondagse zoektocht naar zingeving en transcendentie. Deze week: de wonderbaarlijke complexiteit van de natuur, de onzekerheid die ze kan oproepen, en de diepe levensvragen die eruit voortkomen. Plus tips.

🕸️Schitterende complexiteit

Eerst even wat voorbeelden die ik laatst tegenkwam en die mijn blik openden. Beelden die mij versteld deden staan over de gelaagdheid, rijkheid en diversiteit die overal om ons heen is. Kijk bijvoorbeeld naar dit plaatje hieronder. Is het een bizar festival? Een kunstwerk?

Het is de meest gedetailleerde afbeelding van een menselijke cel ooit gemaakt, door het Amerikaanse bedrijf Digizyme, met behulp van de laatste microscoop- en modeleringstechnieken. Dit is één enkele menselijke cel, één van de ongeveer 30 triljoen die we er hebben. En alleen in die ene cel zit dit universum.

Of wat dacht je van dit beeld:

Dit is één druppel zeewater, onder een microscoop bekeken. Één druppel, die op zijn beurt straks misschien wel wordt opgeslokt door een vis, of aanspoelt en weer andere processen in gang zet, zoals het ontstaan van zand. Wat me doet denken aan dit mooie citaat uit het boekje De Alchemist van Paulo Coelho, wat ik net in één ruk heb uitgelezen (en een ontzettende aanrader is).

“Happiness could be found in a grain of sand from the desert. Because a grain of sand is a moment of creation, and the universe has taken millions of years to create it.”

Nog één laatste dan:

Bron: @MagnifiedPix

Een mier van heel dichtbij. Zie waar we normaal gesproken zó voorbij, of zelfs overheen lopen zonder op te letten. En doordat we niet opletten, vergeten we misschien wel wat deze wonderbaarlijke complexiteit ons leert over hoe de wereld werkt.

🌱Leven is een proces, geen ding

Bioloog Merlin Sheldrake beschrijft het in zijn boek Verweven leven:

Alle levensvormen zijn processen en geen dingen. De ‘jij’ van vijf jaar geleden, was van iets heel anders gemaakt dan de ‘jij’ van nu. De natuur is een evenement dat nooit stopt.

De aandacht hiervoor past in een bredere trend, waarbij de wetenschap een ander beeld krijgt van onze relatie met micro-organismes. Nieuwe inzichten over het microbioom, de complexe verzameling bacteriën die in onze darmen zit, en waar mensen niet zonder kunnen leven, passen in datzelfde straatje. Micro-organismen zijn geen beestjes die je moet uitroeien, maar essentiële ingrediënten van de levende omgeving.

Dat contrasteert nogal met de klassieke, van oorsprong bijbelse blik op de natuur, waarbij de mens los van de rest van de schepping staat, er superieur aan is, en die schepping naar eigen inzicht mag exploiteren. Dit ‘Verhaal van separatie’ van de natuur, zoals de Amerikaanse denker Charles Eisenstein het noemt, staat in een tijd van pandemie, biodiversiteitsverlies en klimaatcrisis sowieso al onder druk.

🧘Omgaan met complexiteit

Maar behalve een kanteling van de blik en een gevoel van verwondering, laten al die mooie voorbeelden mij ook een beetje onrustig voelen. Het ‘verhaal van separatie’ geeft ook rust en houvast, hoe illusoir misschien ook. Alsof de wereld en het leven zelf al niet ingewikkeld genoeg waren, blijk ikzelf ook nog een proces in plaats van een individu, een node in een zeer complex web in plaats van gewoon Wouter. Nou, lekker dan.

Hoe kun je nou het beste omgaan met zo’n transformatie in denken (die volgens mij momenteel veel meer mensen ervaren dan alleen ikzelf)? Trouwe lezers weten inmiddels dat ik daarvoor behoorlijk put uit de Tao te ching, de Stoa en de complexity science.

🧩Tips

Maar om het niet complexer te maken dan nodig (pun intended), dacht ik: ik zet de tips hier op een rij die mij de laatste tijd hebben geholpen om koers te houden, richting te vinden in een tijd waarin de ene complexiteit op de andere wordt gestapeld en veel oude zekerheden en zienswijzen weg lijken te vallen. Deze tips zijn verre van compleet, vul vooral aan waar je kunt.

1. Accepteer de complexiteit. Dat betekent een diepe realisatie dat elke simpele verklaring of oplossing tekortschiet, en dat je dus beter kunt focussen op de nuances en de grijstinten dan op zwart-witschema’s en dogma’s. Die reduceren de werkelijkheid namelijk per definitie tot iets wat het niet is. Accepteer ook tijdelijke en gedeeltelijke waarheden, en paradoxen.

2. Laat de neiging tot controleren los. In de stoa heb je de zogeheten “dichotomie van controle” die nuttig is: richt je alleen waar je wel controle op hebt, en maak je geen zorgen over waar je geen controle over hebt. Wel: lief zijn voor je omgeving en jezelf. Niet: de verspreiding van een virus en iedereens reactie daarop totaal beheersen.

3. Creëer “eilandjes van eenvoud” waar je je kunt terugtrekken. Plekken waar je wél rust vindt, minimalisme en essentialisme zijn zo gek nog niet in deze tijd. Marie Kondo heeft best een paar goede punten over hoe om te gaan met overvloed en complexiteit, net als het Zen-boeddhisme.

4. Omarm de verrassing, en bereid je voor op het veranderen van je eigen mening over dingen.

5. Realiseer je de tekortkomingen van lineair denken. Mensen zijn geneigd om lineair te denken. Als a, dan b. Maar in een wereld vol complexe en adaptieve processen verloopt bijna niets lineair, maar bijvoorbeeld exponentieel en systemisch: a kan ineens verdubbelen als er iets verandert in de relatie tussen b en c.

6. Stop op een gegeven moment met analyseren, maar start met dóén (en zíjn). Je kunt de eindeloze en wonderbaarlijke complexiteit van het leven toch nooit helemaal vatten in plussen en minnen, scenario’s en to-do-lijstjes: stop dus met analyseren en begin gewoon met iets waarvan jij denkt dat het belangrijk is om te doen. Iets wat je leuk vindt, iets wat goed is voor anderen, iets waarvan je in flow komt. Makkelijker gezegd dan gedaan, ook voor mijzelf, maar wel essentieel denk ik. Zo ben ik begonnen met deze nieuwsbrief, trouwens.

7. Het leven is al complex genoeg in het nu. Het heeft bijzonder weinig zin om er nog allerlei lagen van ingewikkeldheid en stress aan toe te voegen door “mentaal te gaan tijdreizen”, zoals Eckhart Tolle het mooi noemt. De trauma’s en frustraties uit je verleden hoeven niet ook nog op het heden te wegen, en de angsten en onzekerheden over de toekomst zijn ook puur fictie als je er nuchter naar kijkt. Makkelijker gezegd dan gedaan ook weer, in het nu leven. Maar Tolle geeft hier wel een paar mooie handvatten waar ik wat aan had:

📚Lezersreacties:

Vorige week vroeg ik om boekentips, veel dank voor alle inzendingen. Het waren er helaas zoveel dat ik niet iedereen heb kunnen antwoorden nog. Hier een kleine selectie:

Els Molenaar: Ik heb onlangs Kun je een rups leren vliegen? van Jan Bommerez (weer) gelezen. Al 20 jaar geleden geschreven en steeds actueler. Het is een uitnodiging om te onderzoeken wat transformatie betekent, in het algemeen en voor jou. Transformeren is niet zozeer 'doen' maar 'zijn'. Het vraagt om je te verbinden met je omgeving, vertrouwen te hebben in het onzichtbare potentieel van mensen, bereid te zijn om overtuigingen los te laten en je over te geven aan het mysterie van transformatie. De natuur is een belangrijke inspiratiebron en leerschool, want daar zijn transformaties aan de orde van de dag.

Inge Knoope: Als het op boeken aankomt staat met vette stip op nummer 1 The Presence Proces van Michael Brown. Het is een zelfhulpboek en neemt je mee in een meditatievorm, maar - dat zegt de man zelf ook - daartoe moet je je geroepen voelen want timing - en met name het eigenaarschap over het proces - zijn essentieel. Het moet kloppen. Dat iets voor je moet kloppen om er een relatie mee aan te gaan, dát is voor mij een van de meest wezenlijke inzichten. Of zoals Peter Senge ooit zei: "Knowledge is constructed, not transfered".

Roeland Smeets: Buddhism and intelligent technology  is een boek dat zeker ook thuishoort in bovengenoemd rijtje. Het bevat een goede, overzichtelijke geschiedenis van technologische ontwikkelingen; mijn helden Jaron Lanier en Sherry Turkle komen er ook in voor. En hij ziet redenen voor hoop!

Arend van Campen schreef dit boeiende essay over complexiteit en de cruciale rol van vrij stromende informatie in systemen.

🔮Lezersvraag voor volgende keer

De laatste tijd ben ik gefascineerd door het fenomeen van de mystieke ervaring. Van bijnadoodervaringen tot zogeheten transcendente ervaringen waarbij mensen ervaren dat ze bijvoorbeeld één zijn met de natuur, tot overweldigende ervaringen bij het gebruik van psychedelica en plantmedicijnen. Volgens mij hebben namelijk veel meer mensen zoiets meegemaakt en is er groot gebrek aan een goed, nuchter en wetenschappelijk gegrond gesprek daarover. Wil je daarover iets delen? Dat kan openbaar in de comments hieronder, op m’n LinkedIn of in vertrouwen door te reageren op deze mail.